زینب نیک نجات

در این پژوهش به مقولة عکس به عنوان بستری برای ارتباط و تولید معنا نگریسته می شود و فعالیت هنری-اجتماعی عکاسی، به مثابة ابزاری رسانه ای که امروزه نقش مهمی در عرصة ارتباطات دارد و همچون سایر ابزارهای رسانه ای در خدمت ایدئولوژی صاحبان رسانه است، در نظر گرفته می شود. نظریة بازنمایی، با نگاهی انتقادی به رسانه ظهور یافت. روش نشانه شناسی امکان بررسی لایه های زیرین متون رسانه ای ازجمله عکس را دارد. در این نوشتار بر اساس نظریة بازنمایی و روش نشانه شناسی به تحلیل عکس های پایگاه عکاسی توتالی کول پیکس با موضوع محرم و عاشورا پرداختیم. مؤلفه های به دست آمده از تحلیل عکس ها، گویای این امر بود که عکس ها با ارائة تصویری همراه با اعوجاج از مناسک محرم در میان مسلمانان، به بازنماییِ اسلام و مسلمانان به عنوان یک «دیگری» می پردازد. ویژگی هایی همچون خشونت عزاداران، غلبة مردانگی و نقش منفعل زنان عزادار در مناسک دینی، انسجام و قدرت جمعی آنان، به علاوة فراگیری این ویژگی ها در میان همة مسلمانان ازجمله مضامین حاضر در این مجموعه عکس است؛ ضمن اینکه نمادهای مرسوم شیعی نیز در عکس ها با چنین مضامینی آمیخته می شود. مفاهیم برآمده از تحلیل عکس ها که اغلب حول مضامین منفی همچون خشونت است، می تواند اقدامی در راستای جریان کلی تر اسلام هراسی در جهان غرب قلمداد شود.

در این پژوهش، به عکس های منتشر شده در شبکه اجتماعی اینستاگرام پیرامون پیاده روی اربعین، به عنوان بستری برای ساخت معنای مناسک اربعین و بازنمایی آن در فضای مجازی پرداختیم. استفاده از روش نشانه شناسی اجتماعی در خوانش این عکس ها امکان بررسی عمیق تصاویر عکاسانه، نمادها، منابع نشانه شناختی و بسترهای اجتماعی و فرهنگی را برای محقق فراهم کرد و محقق با به کارگیری این روش و متأثر از نظریاتی چون جامعه ی نمایش دوبور، به نحوه ی بازنمایی پیاده روی اربعین در اینستاگرام دست یافت. این معنای برساخته شده که متأثر از مناسبات قدرت سیاسی نیز هست، ذیل مقولاتی چون: رفتن رسیدن است، دشواری و رنج سفر، خانواده، سلبریتی ها، پرچم ها و پوسترها، فراجنسیتی بودن و عکاسی سلفی، تحلیل شد. حوادث کربلا منبع بسیار غنی از معانی و رمزهاست که نشانه سازها برای ساخت فراواقعیت ِ ایده آل و الصاق آن به واقعیت، از آن منتفع می شوند. نهایتاً پیاده روی اربعین به عنوان یک آیین آمیخته با فرایندهای عکاسانه که تصویری شدن بخشی از آن است، تعریف می شود. این آیین، به مثابه کنشی فعال و مطالبه گر بازنمایی می شود و با نمایش پیوندهای خانوادگی و اجتماعی، مفهوم امت را بازتعریف و به نمایش می گذارد. پیاده روی اربعین ضمن اینکه ابعاد زنانه ی فعالی دارد و به لحاظ فرهنگی و ملیتی تنوع پذیر است، به سوی تبدیل شدن به امر معمولی و سطحی شده پیش می رود.

سابقه و هدف: دین و معنویت مشترک ترین انگیزه های سفر هستند. مسافران با سنت های دینی به ویژه به دلیل نیاز به خودشناسی و اعتماد درونی جذب سفر زیارتی می شوند. آنان به دنبال بیداری عاطفی دوباره، بهزیستی جسمانی و روانی، تحقق بخشی به خود معرفت و به دنبال آن طول عمر و سلامتی هستند. گردشگری دینی پدیده ای چندوجهی است که با مجموعه ای از انگیزه ها ایجاد می شود. یکی از مهم ترین انگیزه ها سلامتی است و ازآنجاکه شادکامی و امیدواری همواره از دغدغه های بشر بوده است و با توجه به مسائل و مشکلات روزمره می تواند در جهت حفظ سلامت مؤثر باشد، این مطالعه در جهت بررسی رابطه بین شادکامی، امیدواری و سلامت معنوی در میان گردشگران مذهبی صورت گرفته است. روش کار: روش این پژوهش توصیفی، پیمایشی و از نظر معیار زمان پژوهشی مقطعی است. جامعه آماری تمامی گردشگران (زن و مرد) شرکت کننده در پیاده روی اربعین سال های 1398 و 1399 بودند که در دامنه سنی 18 تا 65 قرار داشتند و در زمان جمع آوری اطلاعات در شهر شیراز حضور داشتند. به دلیل اینکه آمار دقیقی از شرکت کنندگان در پیاده روی اربعین وجود نداشت، بر اساس جدول مورگان با ضریب خطای 5% در جامعه آماری 500 هزار و بالاتر 384 نفر انتخاب شدند. در این پژوهش همه موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: نتایج نشان داد که رابطه معناداری بین سن و میزان سلامت معنوی پاسخگویان و تفاوت معناداری بین وضعیت تأهل و میزان سلامت معنوی وجود داشت. علاوه براین، بین شادکامی و سلامت معنوی و همچنین امیدواری و سلامت معنوی گردشگران مذهبی نیز در سطح اطمینان 99% رابطه معناداری بین پاسخگویان وجود داشت. نتیجه گیری: با توجه به اینکه پیاده روی اربعین زمینه مناسبی را برای افزایش میزان سلامت معنوی فراهم می کند، می توان با برنامه ریزی جهت افزایش میزان شادکامی و امیدواری در میان زنان و مردان در سنین مختلف در خلال این رویداد اقدام کرد.