مصطفی یخچالی

هدف از این مقاله بررسی ظرفیت ها و چالش های توسعه منطقه مرزی سیستان و راهکارهای توسعه این مناطق در زمینه های مختلف است. این پژوهش با روش تحلیل مضمون انجام شده است و داده ها به روش مشاهده میدانی و مصاحبه عمیق با 14 نفر از خبرگان اجرایی و دانشگاهی جمع آوری شده است. یافته ها نشان می دهد استان سیستان و بلوچستان، ظرفیت هایی از قبیل: انرژی های تجدیدپذیر بادی و خورشیدی، همسایگی با کشورهای پاکستان و افغانستان و... را داراست. از سوی دیگر دارای چالش هایی از قبیل خشکسالی های پیاپی و عدم تأمین حق آبه کشور از طرف افغانستان، حاشیه نشینی و... می باشد. پس از توصیف و تحلیل موارد فوق با روش تحلیل مضمون، برای عبور از چالش ها و استفاده از ظرفیت های منطقه راه حل هایی در حوزه های مختلف نظیر ورود نهادهای حکومتی به بخش صنعتی جهت حمایت صنایع نوزاد منطقه، افزایش تعاملات اقتصادی با کشور همسایه در راستای تأمین منابع آبی، سرمایه گذاری در بخش آموزش مهارت محور و... ارائه گردیده است.

در سال های اخیر ادبیات مدیریت جهادی تا حدودی وارد عرصه ی علمی و پژوهشی رشته ی مدیریت شده است. با توجه به ظهور و بروز مدیریت در بستر سازمان، لازم است تا ویژگی ها، ابعاد و مؤلفه های سازمان های جهادی در مقایسه با سازمان های دیگر شناسایی و استخراج شود. این پژوهش به دنبال شناسایی و توصیف ویژگی های الگوی سازمان جهادی در عرصه ی صنعت است. رویکرد این پژوهش کیفی بوده و راهبرد آن تحلیل مضمون است. با توجه به سؤال اصلی پژوهش که الگوی سازمان جهادی در بخش صنعت دارای چه ابعاد و مؤلفه هایی است، در مرحله ی اول مؤلفه های سازمان جهادی از طریق مصاحبه ی عمیق با 17 نفر استخراج گردید و ابعاد و مؤلفه های مستخرج از مصاحبه ها در جلسه ی گروه کانونی مورد بحث و اصلاح و تأیید قرار گرفت. یافته ها نشانگر آن است که در سازمان های جهادی صنعتی، عناصر اصلی تولید شامل سرمایه انسانی، سیاست گذاری تولید، زیرساخت و فرآیند تولید، سرمایه و مواد اولیه تحت رهبری و سازمان دهی جهادی منجر به رسیدن به اهداف و آرمان ها می گردند. همچنین سیاست گذاری تولید یکی از مهم ترین عناصر در سازمان جهادی می باشد که در آن مفاهیمی مانند تکلیف مداری، پیشرانی، شبکه تولید، خودکفایی، طراز ظرفیتی و طراز منفعتی در سازمان جهادی معنا پیدا خواهد کرد. بدیهی است که در این نوع از سازمان صنعتی، افراد باید دارای ارزش ها و روحیات جهادی باشند و فعالیت های خود را به صورت جهادی انجام دهند.  

در این پژوهش سعی شده است با نگاه سیستمی و کل نگر، عوامل مؤثر بر تعلیم و تربیت و نقش و ارتباط عوامل محیطی و نهادهای اجتماعی به عنوان یکی از اثرگذارترین عوامل در تربیت افراد هفت تا چهارده سال به عنوان سامانه باز و خرده سیستمی از سامانه بزرگتری به نام تعلیم و تربیت مورد بررسی قرار گیرد که خود دارای زیر سامانه هایی در پرورش استعدادهای آنان است. عوامل محیطی استخراج شده شامل خانواده، مدرسه، مسجد، دوستان و رسانه است. رویکرد پژوهش کیفی، راهبرد پژوهش توصیفی تحلیلی و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس روش-شناسی الگو سازی ساختاری تفسیری است. در یافته های پژوهش بر اساس الگو، رسانه و دوستان به عنوان عوامل سطح اول و خانواده، مدرسه و مسجد به عنوان عوامل سطح دوم تعیین شد که حاکی از اثرگذاری شدید رسانه در عصر حاضر به عنوان یکی از عوامل محیطی مؤثر بر تعلیم و تربیت است.

در سالهای اخیر در گفتمان علمی مدیریت، مباحثی پیرامون «مدیریت جهادی» بروز و ظهور یافته است اما جای خالی بررسی سازمانهای جهادی مشهود است. به عبارت دیگر شاید ما مدیران جهادی داشته باشیم ولی این مدیران در بستر سازمانهای بروکراتیک امروزه ایران توانایی ایفای نقش فعال ندارند. در این پژوهش، مؤلفه های اصلی سازمانهای جهادی شناسایی و توصیف می شود. بدین منظور 35 مصاحبه عمیق با دست اندرکاران سازمانهای جهادی اعم از سیاستگذار، مدیر، کارمند، پژوهشگر و استاد دانشگاه شامل سازمانهای جهادی اوایل انقلاب و سالهای اخیر صورت گرفت که داده های خام پژوهش استخراج، و به کمک روش تحلیل مضمون به استخراج، مقوله بندی و در نهایت توصیف عناصر اصلی سازمانهای جهادی پرداخته شده است. در این پژوهش 70 مؤلفه سازمان جهادی استخراج شد که این 70 مؤلفه در 12 حوزه راهبردها، سیاستهای کلان، ویژگی نیروی انسانی، تعاملات، فرهنگ، ویژگیهای رهبران، آموزش و رشد، ساختار، تصمیم گیری، ارزیابی و نظارت، نظام حقوق و دستمزد و توصیف پیرامونی سازمان جهادی تقسیم بندی گردید. همپوشانی و یکپارچگی داده ها نشاندهنده اتقان و اعتبار پژوهش است.

مقاله حاضر با تأکید بر خطبه ها و نامه های امیرالمؤمنین علی (ع) با روش تحلیل مضمون در پی بررسی مفهوم سکوت سازمانی از نگاه اسلامی و مقایسه آن با دیدگاه غربی است. براساس یافته های این پژوهش می توان به دو نوع سکوت اشاره کرد که عبارتند از: سکوت مثبت و سکوت منفی. در تعریف غربی، سکوت سازمانی مطیع و منفعلانه؛ خودداری کارکنان از بیان نظرها و ایده ها در جهت افزایش سود سازمان، مضموم و ناپسند است؛ اما در آموزه های اسلامی خودداری از امر به معروف و نهی از منکر، خودداریِ دفاع از مظلوم، نصیحت نکردن، مشورت ندادن و بیان نکردن حق و حقیقت نکوهش شده است. و در نقطه مقابل آن سکوت نوع دوستانه؛ دوری جستن از بیان ایده ها، اطلاعات و یا نظرهای مرتبط با کار برای سود بردن دیگر افراد در سازمان است؛ درحالی که در دیدگاه اسلامی سکوت برای حفظ وحدت، افشا نکردن اطلاعات سازمانی و سکوت هنگام نداشتن اطلاعات، پسندیده است. هریک از مفاهیم استخراج شده در این پژوهش، کاربرد گسترده ای در حوزه رفتار سازمانی دارند که با بهره گیری از آنها می توان روابط بهتری میان افراد سازمان با یکدیگر و یا رئیس و کارمندان در ارتباط با هم تعریف کرد.