لطف الله لطفی

این نوشتار در مطالعه ساختار قدرت در ایران عصر ناصری ، به بررسی ویژگی های ساختار قدرت در دو مقوله یکی فرم و صورت بندی ساختار قدرت ودیگری ماهیت سلطه و اقتدار خواهد پرداخت. ویژگی مشخص ساختار قدرت در ایران عصر ناصری ، استبداد بود . شاه مرکز ثقل و توزیع قدرت بود . در این ساختار ، دولت ، دربار و شخص شاه مقولاتی تفکیک ناپذیر بودندکه به تبع خود از موانع شکل گیری نهادهای مشروع و قانونی محسوب می شدند و پیدایش یک ساختار اداری و سیاسی بیرون از چهار چوب نظام خود کامه موجود ، امکان پذیر نبود . در چنین ساختاری امکان رشد طبقات اجتماعی بیرون از حکومت نیز وجود نداشت . ورود افکار متجددانه و نخستین تلاش ها برای انجام اصلاحات در ایران از نخستین چالش ها با ساختار قدرت در ایرن عصر قاجار بود. از سوی دیگر با رشد شتابان تجارت خارجی و برخورد فزاینده تجار ایرانی با غرب و سفرهای خارجی و آشنایی با دستاوردهای تمدن غرب ، موجب آگاهی آنها از جایگاه طبقاتی اشان شد و به منافع طبقاتی خود در برابر حکومت خود کامه قاجار پی بردند.

تاریخ اجتماعی – اقتصادی در عهد ساسانی حکایت از مبارزه ای مستمر میان اشرافیت ایرانی و پادشاهان است که جز با وقفه های اندک تا پایان عمر دولت ساسانی ادامه داشته است تا جایی که می توان یکی از علل مهم انحطاط و انقراض حکومت ساسانی را همین منازعه میان اشرافیت ایرانی و سلطنت دانست. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به طور مشخص در پی تبیین این مساله است که رابطه اشراف و پادشاهان در حکومت ساسانیان چه فرایند تاریخی را طی کرده است و در جهت تفسیر تاریخی این مسأله به طرح فرضیه زیر پرداخته است: گسترش روابط تجاری میان شرق و غرب، رشد اقتصاد پولی و اقتصاد مبتنی بر بازرگانی و صنعت و توسعة شهرها و راه های ترانزیت و به تبع آن تغییر در مناسبات اجتماعی و به چالش کشیده شدن نظام اجتماعی دورة ساسانیان، موجب شدکه نظام اشرافی که مبتنی بر اقتصاد کشاورزی و ساختار روستایی بود، در چالش های جدی قرار گیرد. این چالش ها به چالش های دینی هم منتهی شد تا جایی که اتحاد اشراف با موبدان در مخالفت با پادشاه، موبدان را به رقابت های سیاسی کشاند و با قبول ترویج عقاید مزدکیان و حمایت از شورش اجتماعی آنان از سوی قباد، ضربه ای به اتحاد اشراف و روحانیون زرتشتی وارد آمد و به خصومت میان پادشاه و اشراف دامن زده شد. پادشاهان ساسانی نیز توانستند از دورة خسرواول، در چالش میان اقتصاد شهری و اقتصاد روستایی از طریق دهقانان، استقلال اقتصادی خود را از اشراف و از طریق اسپاهبدان، استقلال نظامی خود را نیز از نیروهای روستایی و اشراف به دست آوردند و بر تمرکز قدرت سیاسی خود دربرابر اشراف بیفزایند.

دراسه العلاقه بین الدین وبنیه السلطه من الموضوعات الرئیسه فی علم الاجتماع الدینی. یقع الدین فی المجتمع الإیرانی فی شبکه معقده من المصالح والمنافع السیاسیه والاجتماعیه والثقافیه والاقتصادیه. سیساعدنا فحص الخطابات الدینیه فی إیران على اکتساب فهم أکثر دقه لتشکیل هیکل السلطه. مع انتشار الحداثه فی المجتمع الإیرانی، تمّ تحدی السلطویه الدینیه من قِبَل مجموعات مختلفه من المجتمع. کان هذا التحدی نتیجه مواجهه النظام التقلیدی مع بعض نتائج وأعمال الحداثه. فی السنوات الأولى من القرن الثالث عشر الهجری، ظهرت المدرسه الشیخیه متأثره بأفکار وآراء الشیخ أحمد الأحسائی الذی أثر فی العدید من التطورات الفکریه والدینیه  والسیاسیه فی تاریخ إیران المعاصر بمشروع "الوکاله الخاصه" .تهدف المقاله الحالیه إلى الإجابه عن هذا السؤال: ما هی العملیه التی مرّ بها مفهوم الوکیل الخاص فی شکل نظریه شیعیه کامله فی آراء أحمد الأحسائی؟ ادعاء البحث أنه، بتفسیر باطنی للوکیل الخاص وتمریر المعنى القانونی والتمثیلی لأئمه نواب الشیعه من جهه ونفی الوکیل العام لأصول المجتهدین من جهه أخرى، تحول الشیخ أحمد الأحسایی إلى نظریه الشیعه الکامله و باب الإمام. وتشیر نتائج البحث إلى أنه ولأول مره تمّ ذکر الرکائز الأساسیه لتعالیم الشیخیه فی ضوء عناوین ک « الله، النبی، الإمام، والشیعه» فی أعمال الشیخ أحمد الأحسائی، کما تمّ التأکید على مکانه الشیعه الکامله بوصفهما أبوابا للإیمان والمعرفه.