طاهره ذاکری

نشانگر تعدیل، یک راهبرد بلاغی است که سخنگو آن را در جهت عدم تعهد به گفته ای یا عضویت کامل در گروهی، یعنی تعدیل محتوا یا به منظور تعدیل نیروی غیر بیانی گفته به کار می برد. نشانگر تعدیل را باید به عنوان یک عمل عمدی تلقی کرد که سخنگو با انتخاب یک ابزار زبانی، ورای محتوای گزاره ای پیام، بر تعبیر گفته تأثیر می گذارد؛ چنان که محتوا یا نیروی آن را اصلاح می کند. نشانگرهای تعدیل علی رغم فقدان معنی واژگانی مشخص، دارای معنی نقشی و کاربردشناختی قدرتمندی هستند. مقالة حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تعریف و معرفی کاربردهای نشانگرهای تعدیل بر اساس الگوی فریزر (2009) و درنهایت، تحلیلی موردی از این کاردبردها در گفتمان سیاسی از کنفرانس های مطبوعاتی داخلی رئیس جمهور (دورة دهم) با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی به نگارش درآمده است. یافته های تحلیل موردی نشان می دهد که رئیس جمهور (دورة دهم) در راستای پایبندی به زبان دیپلماتیک از نشانگرهای تعدیل، به عنوان یکی از تدابیر ماهرانه در گفتار سیاسی در جهت ابهام و طفره، بهره برده است و نشانگرهای مجهول و ضمایر مبهم بیش از سایر انواع نشانگرها در گفتمان او مشاهده می شود.

یکی از راهبردهای ادب در سخنرانی های سیاسی کاربرد نشانگرهای تقویت/ تعدیل است. تأثیر عامل قدرت در نظریه های زبان شناسی ادب همواره مورد تأکید بوده است، اما شیوه ی این تأثیر در همه ی بافت ها یکسان و الزاماً مطابق با پیش بینی نظریه ها نیست. تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی کاربرد نشانگرهای تقویت/ تعدیل را در ارتباط با ادب، قدرت سیاسی و وجهه در ده کنفرانس مطبوعاتی سیاسی داخلی رؤسای دو قوه رئیس قوه مجریه (دوره دهم) و رئیس قوه مقننه (دور هشتم) در سال های 1388 و 1389 مورد بررسی و مقایسه قرار داده است. در بافت مورد بررسی راهبردهای ادب مثبت و منفی در راستای حفظ وجهه گوینده و مخاطب مستقیم یا مخاطب هدف و مهم تر از آن کنش تهدید وجهه مثبت و منفی (در برابر جناح مخالف و مخاطب خارجی) مشاهده شد. عامل قدرت نیز در تعامل با عواملی چون نوع سوال، مخاطب و هم چنین سبک گفتار شخصی بروز پیدا کرد.

در این تحقیق با تکیه بر روی کرد تحلیل گفتمان انتقادی (CDA ) به تجزیه و تحلیل ده رمان از نویسندگان زن و مرد ایرانی می پردازیم. در حوزه ی واژگان از جنبه ی به کارگیری واژگان غیرهسته ای و استعاره و در بخش نحو به مقایسه ی جمله های معلوم در مقابل مجهول، کوتاه در مقابل بلند و نقل قول مستقیم در مقابل غیرمستقیم، به مقایسه ای از جنبه ی جنسیت نویسندگان پرداخته می شود. در این مقایسه آمارها نشان داده اند که نویسندگان زن بیشتر از نویسندگان مرد به استفاده از واژگان غیرهسته ای و استعاره در بخش واژگان و جمله های مجهول، بلند و نقل قول غیرمستقیم در بخش نحو تمایل دارند. بنابراین جنسیت نیز هم چون عوامل ایدئولوژیکی در نوع تولید متن نقش دارد.