حانیه امینی

اهمیت زن در جامعه ایلیاتی ترکمان، با گسترش یافتن محدوده ایلی به امپراطوری، ابعاد وسیع تری یافت و تدبیر و نظرات خاتونان ترکمان در اداره امپراطوری، مورد توجه قرار گرفت. خاتونان دربار، به دلیل نگرش ترکمانان به عنصر زن، علاوه بر فعالیت های اجتماعی و فرهنگی، فرصت پرداختن به فعالیت های سیاسی را نیز یافتند. آنها در نقش مادر، همسر و خواهر به نحوی، در تصمیم گیری های حکومت، نقش فعال و چشمگیری داشتند. آنان، برخلاف بسیاری از زنان حرمسرا در طول تاریخ به ایفای نقش، به عنوان عناصر پشت پرده اکتفا نکرده و نقش آفرینی خود را به مسائل سیاسی، به صورت علنی سوق دادند. هرچند زنان سلاطین ترکمان، از نظر مقام سیاسی به پای خاتونان ایلخانان و ممالیک نمی رسیدند، ولیکن در ساختار اجتماعی و سیاسی از منزلت بالایی برخوردار بودند. در این مقاله صرفاً به نقش های سیاسی زنان عهد ترکمانان، از قبیل وساطت و میانجی گری، شفاعت، مشورت، دخالت در امور حکومتی و جانشینی پرداخته می شود.

امامان علیه السلام در طول حیات گران قدرشان همواره با جریانات گوناگون دینی و مذهبی که برخلاف اسلام اصیل بود، مواجه بوده اند. امام هادی(ع) در طول حیاتشان با جریانات گوناگون فکری و عقیدتی ازجمله غالیان و صوفیان و... درگیر بودند. امام هادی(ع) با روشنگری های خود همواره می کوشیدند اسلام ناب و اصیل را به همگان معرفی نموده و در این راه متحمل رنج هایی نیز شدند. صوفیان با تبلیغ انزواطلبی و گوشه نشینی به طور خواسته و ناخواسته ضرباتی جبران ناپذیر را به بدنه دین وارد نموده و دین اسلام را که دینی اجتماعی است و طرفدار مشارکت و حضور فعال در تمامی عرصه های جامعه، در معرض نوعی رکود قراردادند. اما امام هادی(ع) علی رغم نظارت شدید حکومت جائرانه عباسی و خلفای مستبد آن با آگاهی و بینش اجتماعی خود توانستند تا حد بسیار زیادی ضربات و آسیب های این فرقه را خنثی نموده و اسلام اصیل و ناب را به طالبان آن معرفی نماید. اگر تلاش ها و روشنگری های امام هادی(ع) در برابر فرقه های منحرف نبود، به طور حتم این فرقه ها در اسلام اصیل رخنه ایجاد می کردند. در این مقاله سعی شده به سوالات زیر پاسخ داده شود: 1 افراد و گروه های متصوفه در زمان امام هادی(ع) چه ویژگی هایی داشته اند؟ 2 خطرات و انحرافات جریان متصوفه در چه زمینه هایی بودند؟ 3 نحوه برخورد امام هادی(ع) با صوفیان چگونه بوده است؟

دو سلسله ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در قرن نهم ه .ق/ پانزدهم میلادی موفق شدند، حکومت هایی را در غرب ایران تشکیل دهند. آن ها اولین اتحادیه ای بودند که توانستند به قدرت دست یابند و حکومت خود را در سراسر ایران به جز خراسان بگسترانند. موضوع قابل توجه در میان آنان، این است که ازدواج های سلطنتی در میان آنان ریشه در اهداف سیاسی داشته و در سایه ی این ازدواج ها اهداف خود را تعقیب می نموده-اند. آنان از ازدواج به مثابه ی ابزاری جهت نیل به اهداف سیاسی خود استفاده می نموده اند و در حقیقت می-توان گفت بسیاری از اهداف سیاسی، شکل دهنده واقعی وصلت های میان آنان بوده است. در این مقاله که به شیوه ی توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه ای انجام شده است، سعی بر آن داریم به سؤالات زیر پاسخ دهیم: 1 ازدواج های سیاسی سلاطین در عصر ترکمانان چه علل و اهدافی را تعقیب می نموده اند؟ 2 آداب و رسوم ازدواج در میان آنان به چه صورتی بوده است؟ 3 آیا در این زمان، طلاق امری معمول بوده است؟

نقش جان بیگم خاتون شیعی مذهب در دستگاه فرمانروایی جهانشاه قراقویونلو پژوهشگران: حانیه امینی*- دکترابوالحسن فیاض انوش** چکیده: یکی از پرتنش ترین، جنجالی ترین و ناپایدارترین ادوار تاریخ میانه ایران، حکومت ترکمانان در قرن نهم هجری می باشد. عصر حاکمیت ترکمانان در ایران به لحاظ منزلت، احترام و موقعیت زنان بویژه زنان خاندان حاکمه قابل تأمل و مورد توجه است. عرصه های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حکومت ترکمانان نه تنها از حضور زنان خالی نیست بلکه در هریک از این عرصه ها شاهد فعالیت زنان بویژه از طبقات حاکمه در جامعه آن زمان هستیم که یکی از همین خواتین شاخص در این زمان، جان بیگم خاتون، همسر جهانشاه قراقویونلوست که در عرصه های مختلف، حضوری چشمگیر داشته است. جان بیگم خاتون شیعی مذهب علاوه بر حضور در عرصه های سیاسی، در امور فرهنگی نیز فعالیتهای چشمگیری داشته و نامی خوش از خود در تاریخ ایران بر جای گذاشته است. لذا این پژوهش تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی و به روش کتابخانه ای حضور و فعالیت های این خاتون ترکمان را در دستگاه فرمانروایی جهانشاه قراقویونلو مورد بررسی قرار می دهد.