سپیده سادات نصیری

در ادبیات مالی دنیا، سهام خزانه به عنوان یکی از استراتژی های مالیِ در اختیار مدیریت محسوب می شود تا در راستای اهداف شرکت به کار گرفته شود. هدف این مقاله بررسی سهام خزانه، شکل ممنوع معامله سهام عادی در ایران است که بر اساس مطالعات تجربی، استفاده از آن می تواند دارای مزایایی باشد که احتمالاً منجر به سود هر دو طرف یعنی شرکت و سهامداران است. از زمان تشکیل بورس اوراق بهادار تهران در 1346، مدیران اولین شرکت سهامی به نام شرکت ملی نفت ایران این اجازه را داشتند تا در موارد مقتضی از حق استفاده از سهام خزانه به صورت بازخرید سهم خود بهره بگیرند، ولی با تصویب اصلاحیه قانون تجارت در سال 1348 این اجازه گرفته شد. این در حالی است که نه تنها در سایر بورس های دنیا همچنان معامله سهام خزانه انجام می گیرد، بلکه تعداد و حجم معاملات سهام خزانه و ارزش پولی این معاملات به طور سالانه بسیار قابل توجه است. بنا بر اهمیت سهام خزانه، در مطالعه حاضر به معرفی جوانب مختلف سهام خزانه، مرور پیامدهای احتمالی استفاده از آن در بورس های مختلف جهان و بررسی تاثیرات عدم امکان انجام معاملات سهام خزانه بر شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران پرداخته می شود. به این منظور، ادبیات مالی و مطالعات علمی صورت گرفته در نقاط مختلف بررسی و قوانین سهام خزانه در کشورهای مختلف مرور و مقایسه می گردد.

رشد و توسعه اقتصاد، افزایش شرکت های سهامی و تفکیک مدیریت از مالکیت، و در پی آن مسائل نمایندگی باعث اهمیت و توجه اندازه گیری عملکرد مالی شرکت ها شد. شرکت های سرمایه گذاری به عنوان یکی از مهمترین شرکت ها در بازار سرمایه از دهه ١٨٩٠ میلادی در ایالات متحده آمریکا مطرح شد. به تدریج در سایر کشورهای جهان تاسیس شرکت های سرمایه گذاری مورد توجه قرار گرفت. در ایران نیز از دهه 1340 شمسی این شرکت ها وارد دنیای تجارت شدند. گستردگی شرکت های سرمایه گذاری به حدی رسید که بخش مهمی از بازارهای سرمایه تلقی شده و بسیاری سرمایه گذاران از خدمات این شرکت ها استفاده می نمایند. بسیاری از سرمایه گذاران، زمان کافی، توان مالی، یا تخصص لازم را در ایجاد پرتفوی مناسب ندارند. از این رو انجام این مهم را به شرکت های سرمایه گذاری می سپارند، بنابراین ارزیابی عملکرد مالی این شرکت ها برایشان اهمیت والایی دارد. از دیرباز تلاش های زیادی برای دستیابی به معیاری جهت ارزیابی عملکرد این شرکت ها در جهان صورت گرفته تا امکان ارزیابی بهتر عملکرد را برای سرمایه گذاران این شرکت ها فراهم نماید. هدف تحقیق حاضر این است که مدل های مطرح و معیارهای موجود ادبیات جهان را مورد بررسی قرار داده و با توجه به شرایط و فعالیت های شرکت های سرمایه گذاری در ایران، تحلیلی بر امکان استفاده از آن ها در مسیر ارزیابی عملکرد آن ها داشته باشد.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه میان شفافیت گزارشگری مالی و مربوط بودن ارزش اطلاعات حسابداری است. برای اندازه گیری شفافیت گزارشگری مالی در تحقیق حاضر از سه مورد از ویژگی های مهم اطلاعات حسابداری و به ویژه سود که براساس مطالعات پیشین سبب بهبود شفافیت گزارشگری مالی می گردد، استفاده شده است. این ویژگی ها شامل عدم هموارسازی، قابلیت پیش بینی سود و کیفیت اقلام تعهدی می باشد. به منظور اطمینان از نتایج هر یک از معیارها و ارائه نتیجه کلی در مورد شفافیت گزارشگری، شاخصی ترکیبی ایجاد شده است. برای اندازه گیری مربوط بودن ارزش سود حسابداری از الگوی کالینز و همکاران (1995) استفاده گردید. نمونه آماری این پژوهش 78 شرکت از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1385 تا 1392 می باشد. نتایج نشان داد که شفافیت گزارشگری مالی تأثیر مثبت و معناداری بر مربوط بودن ارزش اطلاعات حسابداری دارد. این نتیجه می تواند مدیران و تهیه کنندگان اطلاعات حسابداری را که علاقمند به جذب سرمایه بیشتر با هزینه کمتر هستند، به افزایش شفافیت گزارشگری ترغیب نموده و از این طریق به حفظ اعتماد سرمایه گذاران و افزایش تعداد سرمایه گذاران خرد در بازار کمک کند و نهایتاً رشد و رونق اقتصادی برای جامعه را به همراه آورد.

از زمان انقلاب صنعتی تا مدت های طولانی تاسیس انواع بنگاه های اقتصادی با هدف کسب سود بود. در واقع، مدیریت سازمان ها که در برخی موارد جزیی از مالکان آن ها بودند، توجهی به مسائل غیر مالی و اجتماعی نداشتند. با گذشت زمان و ظهور نظریه هایی چون تئوری ذینفعان و در نتیجه اهمیت نقش رضایت جامعه و مسائل اخلاقی در شرکت ها، مفاهیم جدیدی نظیر مسئولیت اجتماعی شرکت ها و شهروند شرکتی به ادبیات و حرفه مدیریت افزوده شد. این مفاهیم نه تنها مدیریت سازمان ها، بلکه حسابداران را نیز به عنوان منبع اصلی تامین کننده اطلاعات افراد درون و برون سازمان تحت تاثیر قرار داد. گستره و اهمیت این مفاهیم به حدی است که امروزه در اکثر نقاط دنیا اکثر گروه ها نظیر سهامداران، اعتباردهندگان، قانون گذاران، تحلیل گران مالی، عرضه کنندگان، مشتریان، کارکنان و دولت ها از مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت به عنوان شاخص اصلی جهت سنجش شهروندی شرکت و پایبندی شرکت به تعهدات اجتماعی استفاده می کنند. به دلیل این اهمیت، هدف مقاله حاضر این است تا با بررسی مفاهیم شهروند شرکتی و مسئولیت اجتماعی شرکت ها، به درک بهتر و صحیح تر مدیران از این مفاهیم و تمایز میان آن ها کمک نماید.

بررسی ادبیات مرتبط با محافظه کاری در گزارشگری مالی، بیانگر اهمیت موضوع محافظه کاری در حرفه حسابداری است. محققین همواره کوشیده اند میزان محافظه کاری و عوامل موثر بر آن در گزارشگری مالی و حسابداری را تعیین کنند که البته این امر به ساده ای میسّر نبوده است، زیرا امکان اندازه گیری مستقیم مفهوم محافظه کاری وجود ندارد. در هر صورت، محافظه کاری همواره از مفاهیم کلیدی در حسابداری بوده و صرف نظر از مشکلات اندازه گیری، وجود آن می تواند تاثیرات عمده ای بر محتوای اطلاعاتی صورت های مالی داشته باشد. لذا هدف اصلی از انجام این مقاله، بررسی تغییرات محافظه کاری در گزارشگری مالی شرکت ها در ایران با تاکید بر تغییرات اقلام تعهدی و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری خالص دارایی ها (از این پس MTB ) می باشد، زیرا بنا بر برخی تحقیقات تجربی از دیگر کشورها به نظر می رسد که محافظه کاری در گزارشگری مالی طی زمان افزایش یافته است. از آنجایی که با صحت چنین ادعایی، تحلیل سری زمانی صورت های مالی (که همواره به عنوان یکی از منابع مهم اطلاعاتی در بازارهای مالی و سرمایه محسوب شده است) بی معنا بوده و از اعتبار لازم بهره مند نیست، لذا بررسی این ادعا در حسابداری برای کلیه گروه های ذینفع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به دلیل فقدان یک تعریف عمومی پذیرفته شده از محافظه کاری، در این پژوهش دو معیار برای محافظه کاری در گزارشگری مالی تعریف و مورد بررسی قرار می گیرد. این معیارها بر انباشتگی اقلام تعهدی غیر عملیاتی و MTBتاکید دارند. جامعه آماری این مقاله، شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از 1381 تا پایان 1389 می باشد که از این تعداد، 116 شرکت ( 1044 سال- شرکت) در نمونه این تحقیق جای گرفتند. اگرچه نتیجه گیری قطعی ممکن نیست، ولی شواهد موجود از گزارشگری مالی شرکت های عضو بورس اوراق بهادار تهران، فرض افزایش محافظه کاری را تایید نکرده و نشان می دهند که میزان محافظه کاری در گزارشگری مالی شرکت ها در ایران در طول یک دهه گذشته به طور افزایشی تغییر نکرده است.

سرمایه گذاری از مهمترین مسائل پیش روی هر شخص حقیقی و حقوقی است. بسیاری از سرمایه گذاران به دلیل عدم تخصص لازم در انجام سرمایه گذاری مستقیم به سراغ خرید سهام شرکت های سرمایه گذاری می روند. از این رو، بررسی، شناخت و تحلیل عملکرد این شرکت ها و عوامل مؤثر بر آن از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف تحقیق حاضر این است که با بررسی و دسته بندی فعالیت شرکت های سرمایه گذاری ایران، شیوه ارزیابی عملکرد این شرکت ها را بررسی نموده و با توجه به کلیه زمینه های فعالیت این شرکت ها، راهکاری برای ارزیابی به استفاده کنندگان ارائه نماید. به این منظور اطلاعات شرکت های سرمایه گذاری عضو بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفت. فعالیت ها به سه دسته کلی سرمایه گذاری بورسی، غیر بورسی و پروژه ها تقسیم و معیار مناسب اندازه گیری هر دسته با مرور ادبیات علمی و مراجعه به خبرگان معرفی و عملکرد شرکت با استفاده دو معیار شامل نسبت Q توبین و ROA اندازه گیری گردید. در نهایت با استفاده از تکنیک های اقتصادسنجی مبتنی بر رگرسیون اطلاعات مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحلیل با استفاده از نسبت Q توبین نشان داد که سرمایه گذاری های بورسی بیشترین تأثیر را بر عملکرد شرکت دارد، در حالی که دو بخش دیگر فعالیت از سوی سرمایه گذاران کمتر مورد توجه قرار می گیرد. نتایج تحلیل با استفاده از ROA نشان داد که علاوه بر سرمایه گذاری های بورسی، سرمایه گذاری در پروژه ها هم از بخش های تأثیرگذار و با اهمیت بر عملکرد شرکت هاست. .