زینب علا

از جمله سیاست های خارجی دولت اموی مسئله کشورگشایی و توسعه طلبی بود. دولت اموی نفوذ عرب مسلمان را در بسیاری از سرزمین های جدید گستراند و بر, وسعت حکومت اسلامی افزود، و آن را از میانه ی شرق آسیا تا اقیانوس اطلس در غرب گسترش داد. این سیاست که از زمان بنیان گذار این سلسله معاویه بن ابی۴١-۶٠) ه . ق آغاز گردیده بود، در زمان جانشینان وی نیز دنبال گردید و به روزگار ششمین خلیفه ی اموی ولید بن عبدالملک (۸۶-۹۶) ه . ق به اوج خود رسید. ولید علاقه ی زیادی به آبادانی و توسعه طلبی داشت و با توجه به شرایط مناسب داخلی به سیاست خارجی نیز توجه زیادی نشان داد، و دستاورد این توجه کامل شدن فتح شمال آفریقا وباز شدن دروازه های ورود به آندلس به دست فرمانده شایسته و لایق وی موسی بن نصیر بود. موسی با استفاده از توان نظامی خود موفق گردید علاوه بر فتح سرزمین های جدید غیمت های بسیاری نیز به دست آورد و با رسیدن به پشت دروازه های اروپا لرزه بر اندام مسیحیان ساکن این ناحیه بیاندازد. اما در اوج پیروزی ها به دستور خلیفه به دمشق بازگشت و رویای وی برای فتح سرزمین های اروپایی برای همیشه به دست فراموشی سپرده شد. در این پژوهش سعی برآن بوده تا با استفاده ازمتن های معتبر تاریخی، نقش وجایگاه این فرمانده اموی در مسیر فتوحات این سلسله مورد بررسی قرار گیرد ودلایل برکناری وعزل وی بیان گردد. در ارائه ی این داده ها از شیوه ی توصیفی-تحلیلی استفاده شده است و در صورت لزوم نیز کوشش شده، تا مطالب متناقض موجود در منابع نیز مورد تحلیل قرار گیرد.

اسلام در هند ابتدا به صورت روش های غیرنظامی و به وسیله ی تاجران و بازرگانانی که ما بین شبه قاره هند و شبه جزیره عربستان در رفت وآمد بودند، به صورت مسالمت آمیز اما محدود گسترش یافت. اما گسترش و نشر فرقه های اسلامی به خصوص فقه حنفی که با یورش سلطان محمود به هندوستان آغاز گشته بود، در دوران جانشینان این سلسله یعنی غوریان نیز در این منطقه ادامه یافت و در زمان قدرت گیری سلاطین دهلی من جمله شاهان معزی، سلاطین خلجی، تغلغیه، سلسله ی سادات، لودی و سوری تثبیت گردید. این سلسله های مسلمان که بعد از سلطان معزالدین غوری در شمال هندوستان قدرت را در دست گرفتند، همیشه روابط خود را با خلفای عباسی حفظ کرده و حتی پس از کشته شدن معتصم آخرین خلیفه ی عباسی تا مدت ها نام وی را بر سکه هایشان ضرب می نمودند، و این گونه تمایل خود را برای منطبق شدن با دنیای اسلام نشان می دادند.

در دوران خلافت امویان قیام های اعتراض آمیز متعدّدی با ماهیّت های گوناگون، امّا اکثراً با یک هدف و آن هم سرنگونی خلافت رخ داد. قیام عبداله بن معاوبه به عنوان آخرین رشته از قیام های هاشمی در سال (127ق) و در زمان خلافت مروان بن محمّد، آخرین خلیفه ی اموی روی داد. بحران مشروعیّت سیاسی- مذهبی خلافت، اوضاع آشفته ی عراق، درگیری های درونی خاندان اموی و حبّ مقام، عبداله بن معاویه را بر آن داشت تا قیام خود را با یک پشتوانه ی شیعی از شهر کوفه آغاز نماید. در ابتدای امر، کوفیان با او بیعت نموده امّا در لحظه ی نبرد با عبداله بن عمر حاکم کوفه، او را تنها گذاشته که این امر منجر به شکست او گردید و رهسپار ایران شد و به مدّت دو سال از اصفهان که آن را به عنوان مرکز حکمرانی خود انتخاب کرده بود بر قسمت های مرکزی ایران فرمان راند و در نهایت با شکست مجدّد از سپاهیان اموی در زندان ابومسلم خراسانی در شهر هرات به قتل رسید. تسهیل قیام عبّاسیان، گسترش تشیّع در ایران و به وجود آمدن فرقه های غالی بعد از مرگ او از مهمترین پیامدهای این قیام می باشد.