فاطمه قسامی

آموزش محیط زیست آموزشی است که باعث بالا رفتن آگاهی و دانش عمومی درباره موضوعات و مسائل محیط زیست می گردد و از سه عنصر یادگیری در محیط زیست، یادگیری درباره محیط زیست و یادگیری برای حفاظت از محیط زیست تشکیل شده است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بیان ویژگی های برنامه آموزش محیط زیست و معرفی روش های آموزش محیط زیست در مدارس در دو بخش روش های معلم محور و دانش آموز محور پرداخته شده است و در نهایت با استنتاج از مطالعات انجام گرفته یک مدل مفهومی تدریس با رویکرد محیط زیستی در مدارس ارائه شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که استفاده از روش های دانش آموز محور موجب تقویت مهارت های بالای شناختی در دانش آموزان می شود و همچنین تدریس دروس مختلف در بستر محیط زیست می تواند در نهادینه شدن نگرش و رفتار محیط زیستی در دانش آموزان بسیار اثربخش باشد.

با توجه به حضور دانش آموختگان فنی و حرفه ای در کلیه فعالیت های اقتصادی، لازم است به گونه ای تربیت شوند که از تأثیر کار و تصمیم خود بر محیط زیست آگاه باشند. در این راستا در پژوهش حاضر سعی می شود با توجه به معیارهای شایستگی محیط زیستی، یک مدل تصمیم گیری چند شاخصه فازی برای انتخاب روش آموزش محیط زیست در مدارس فنی و حرفه ای، ارائه شود. به این منظور ابتدا با جستجو در منابع معتبر علمی و تبادل نظر با خبرگان، معیارهای شایستگی محیط زیستی دانش آموختگان فنی و حرفه ای، شناسایی و سپس به منظور تکمیل اطلاعات، سه پرسشنامه متفاوت طراحی شد و پس از توزیع و گردآوری پرسشنامه ها میان خبرگان تحقیق، با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون و رویکرد ترکیبی دیمتل-فرآیند تحلیل شبکه ای به وزن دهی معیارهای مذکور، پرداخته شد. از نتایج حاصل آن به منظور رتبه بندی روش های آموزش محیط زیست با استفاده از تکنیک های الکتر فازی، تاپسیس فازی و مجموع ساده وزنی فازی استفاده شد. با توجه به این که نتایج حاصل از اجرای تکنیک های فوق در مواردی با یکدیگر همخوانی نداشت، برای رسیدن به یک اجماع کلی از تکنیک رتبه بندی جزئی استفاده شد و درنهایت یک مدل تصمیم گیری چند شاخصه فازی جهت انتخاب روش آموزش محیط زیست در مدارس فنی و حرفه ای ارائه گردید. نتایج تحقیق نشان می دهد اولویت معیارهای شایستگی بسته به نوع تکنیک وزن دهی متفاوت است و بحث گروهی مناسب ترین روش تدریس آموزش محیط زیست است.

رشد جمعیت شهری برخی پیامدهای زیست محیطی جدی را ایجاد کرده است. در اینجاست که نیاز به ایجاد فضاهای سبز کلان به عنوان مهم ترین تعدیل کننده های زیست محیطی شهری ضروری به نظر می رسد. از این رو یکی از موارد اجتناب ناپذیر در امر شهرسازی و توسعه فضای آینده شهری بحث فضای سبز و پارک های شهری و تعیین موقعیت آن ها می باشد. تحلیل تناسب زمین فرآیندی است که مکان مناسب برای کاربری خاص در یک پهنه مشخص تعیین می کند. در این راستا در این تحقیق، از تحلیل تناسب زمین برای بررسی تناسب پارک های منطقه ای شهر جیرفت به استفاده می شود. از این رو ابتدا به بررسی وضع موجود فضاهای سبز شهری در سطح منطقه با توجه به فاکتورهای مکانی (شیب، فاصله از منابع آب) و فاکتورهای موقعیتی (فاصله از مراکز تاریخی، فاصله از رودخانه، فاصله از مرکز شهر، قیمت) پرداخته می شود و با استفاده از نرم افزار GIS نقشه تناسب نهایی تهیه و تناسب پارک های منطقه ای بررسی و فضا های سبز پایدار معرفی می گردد و در نهایت برای احداث فضاهای سبز جدید مکان یابی صورت می گیرد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داده است که پارک منطقه ای در شهر جیرفت در مکان م ناسبی قرار دارد و در خ صوص برخی از مکان های پیش بینی شده برای احداث پارک منطقه ای جدید بایستی تجدیدنظر صورت گیرد.

با توسعه های جدید شهری امروزه هیچ گونه تعادلی از نظر سطح فضای سبز و مناطق باز موجود بین شبکه های شهری و الگوهای طبیعی سرزمین در ایران مشاهده نمی شود و شبکه های شهری در حال مسلط شدن بر شبکه های اکولوژیکی هستند. بر همین اساس یکی از وظایف اساسی و مهم برنامه ریزان شهری و ناحیه ای، تخصیص بهینه زمین به کاربری فضای سبز شهری است. که در این تحقیق برای دستیابی به این هدف یک روش تحلیل تناسب فضایی مکانی فضای سبز شهری (در مقیاس منطقه ای) با تاکید بر ترکیب مؤلفه های کمی و کیفی (عامل های اجتماعی و فیزیکی) و با توجه به اصول اکولوژیک، با بهره گیری از قابلیت ارزیابی چند معیاره و در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی ارائه شده است. در نهایت از این روش برای تحلیل تناسب فضایی مکانی پارک های منطقه ای شهر بیرجند استفاده شده است؛ و بر اساس آن مشخص شد، به طور کلی وضعیت تناسب پارک های منطقه ای در سطح قابل قبولی قرار دارد که البته با سطح ایده آل نیز فاصله ی چشمگیری وجود دارد.

کاربرد اکولوژی سیمای سرزمین در زمینه های مختلف برنامه ریزی شهری نشان دهنده قابلیت تحلیل و بیان کمی نتایج حاصل از تعامل انسان و محیط زیست است که خود به صورت اختلال و ناهمگنی در سطح زمین بروز می کند. در واقع رشد سریع شهر ها موجب تغییر الگو های فضایی کاربری ها به ویژه فضای سبز می شود. از این رو در این تحقیق با هدف بهبود وضعیت فضاهای سبز و تلفیق آن با توسعه پایدار، ترکیب و توزیع فضا های سبز شهر جیرفت با کمک متریک های سیمای سرزمین (تعداد لکه، نسبت مساحت طبقه، متوسط اندازه لکه، متوسط نزدیک ترین فاصله همسایگی) بررسی می شود. نتایج این تحقیق بیانگر این موضوع است که فضاهای سبز از نظر ترکیب و توزیع در بخش قابل توجهی از شهر جیرفت دارای شرایط مطلوبی نیستند و شبکه موزاییک لکه های فضای سبز شهری از وسعت و پیوستگی لازم برای ارائه خدمات اکولوژیکی برخوردار نیست. بنابراین پیشنهاد می شود در مناطقی که لکه های سبز گسسته و با مساحت های کم هستند از طریق ایجاد فضای سبز بین آن ها پیوستگی ایجاد شود.