رامین محمدی سفیدخانی

مقاله حاضر در ارتباط با بررسی و شناخت سنگ قبر مرحوم سید روح الله کشفی دارایی و چگونگی حفظ مرمت بازسازی و نمایش آن است. ضرورت و اهمیت این پژوهش در توجه به حفاظت و مرمت آثار سنگی خارج از محیط موزه ای و در معرض عوامل محیطی محوطه باز بوده که با تکیه بر مطالعات آزمایشگاهی شناسایی سنگ به روش پتروگرافی و بررسی تجارب گذشته مشابه در منطقه به صورت میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته است. پس از مستندسازی فن شناسی و آسیب شناسی و ارزیابی نحوه مداخله و بازسازی اقدام به پاک سازی و اصلاح مداخلات و مرمت های ناتمام پیشین شد و در آخر بازسازی اثر با قالب سیلیکونی و رزین پلی استر اجرا گردید. در اقدامات حفاظتی با توجه به بررسی و مقایسه شیوه های مختلف بازسازی آثار مشابه ایده ی کمتر مورد توجه قرار گرفته و نوآورانه بازسازی قسمت های مفقود با رزین پلی استر شبیه سازی با سنگ مرمر با لحاظ نمودن مبانی فنی و زیبا شناختی اجرا گردید و در نهایت اقدامات حفاظت و مرمت به وسیله پارالوئید ۴ درصد تثبیت شد و با تمهیداتی در نحوه نمایش و فضاسازی مفهومی معنایی در اختیار دفتر فنی دانشگاه هنر اسلامی تبریز قرار گرفت. علی رغم مثبت بودن اقدامات بازسازی به لحاظ مبانی فنی و زیبایی شناختی قرار گیری اثر در محیط باز و در معرض عوامل محیطی مخرب خود زمینه های پژوهشی دنباله داری از رفتار سنگ و مواد مورد استفاده در بازسازی را می طلبد.  

هدف در باستان شناسی، شناخت گذشته و خاستگاه انسان است. آن مهم به تدریج با گسترش و ارتباط حوزه های علمی و کمک علوم میان رشته ای، وسیع تر، دقیق تر، و امکان پذیرتر شده و تلاش می شود تا از یافته های کاوش شده حداکثر اطلاعات استخراج گردد. اما آنچه در این میان بیش تر مورد غفلت قرارگرفته، یافته های انسانی، یعنی بقایای استخوانی یافت شده در محوطه هاست؛ که نه تنها در هنگام کاوش، ثبت و ضبط، انتقال و نگهداری مورد بی مهری قرارگرفته اند، بلکه تا مدت ها استخراج اطلاعات مفید و منحصربه فرد آن ها موردتوجه قرار نگرفت. از دلایل آن می تواند روش های تخصصی و پرهزینه استخراج اطلاعات باشد که خوشبختانه امروزه، به مدد پیشرفت ها و گسترش ارتباط های حوزه علوم با باستان شناسی چون علوم ژنتیک و بیومولکولی دسترسی به متخصصین و ابزارها بهبودیافته است. بااین حال و باوجود پیشرفت های روزافزونی که با به کارگیری بسیاری از علوم میان رشته ای در رشد و گسترش بسیاری از شاخه های باستان شناسی شاهد هستیم متأسفانه استفاده از داده های استخوانی اغلب منحصر به گرفتن نمونه های DNA و ارسال آن به کشورهای دیگر برای بررسی های آزمایشگاهی و ژنتیکی است. تدفین های انسانی موردبررسی در کاوش های باستان شناسی به واسطه اطلاعات ذخیره شده از تاریخ و فرهنگ جوامع بشری اهمیت بسزایی دارند. امروزه سوای مطالعات شیوه گور و تدفین، و انواع مصنوعات و بقایای آن، استخوان های انسانی نیز ضرورت مطالعات انسان شناسی و باستان سنجی، به منظور شناسایی سن، جنس، سلامت و بیماری، نوع تغذیه، محل تولد، شرایط آب و هوایی، نژاد و الگوهای مهاجرتی جوامع و غیره را نشان داده اند؛ که بر اساس شناسایی ترکیب ساختاری و عناصر تشکیل دهنده، بررسی های ایزوتوپی، فراوانی سن و جنسیت، تروماها و غیره صورت می پذیرند.

سنگ های مرمری با توجه به زیبایی ظاهری و امکان شکل پذیری آسان، جایگاه ویژه ای در ساخت مصنوعات سنگی پیش از تاریخی داشته اند. مصنوعات مرمری می توانند علی رغم عامل زمان، با توجه به روند تولید، شرایط محیطی و همچنین به واسطه اقدامات کاوش (علمی و غیر علمی) و شیوه ی نگهداری، تحت تأثیر عوامل مخربی قرار گیرند. این مقاله مطالعه ای مقدماتی در راستای شناخت و حفاظت از سه ظرف مرمری عصر مفرغ حوزه فرهنگی جیرفت در استان کرمان/ ایران است. در بخش آسیب شناسی، مشاهدات بصری، آسیب نگاری و شناسایی رسوبات نمونه ها به روش شیمی تر انجام شد. بخش ساختارشناسی با روش شیمی تر، پتروگرافی و شناخت فازهای موجود با روش پودری پراش پرتو ایکس (XPRD) روی نمونه مطالعاتی انجام گرفت که نتایج حاکی از ساختار آهکی در قالب فاز شاخص کلسیت است که با دیگر مطالعات سنگ های مرمری جنوب شرق همخوانی دارد. با توجه به اهداف تحقیق در نهایت عملیات حفاظت و مرمت شامل تمیزکاری، وصالی و بازسازی دو نمونه صورت پذیرفت. نتایج مقدماتی این پژوهش علی رغم توصیف مراحل مرمت و بازسازی آثار سنگی، شناختی از سنگ های مورد استفاده در منطقه جیرفت و بررسی اولیه ای درمورد آسیب شناسی آن ها ارائه می کند.

بررسی ارتباط و تأثیرات فرهنگی و تجاری- صنعتی بر اساس تکنولوژی های ساخت ظروف سنگی در محوطه-های عصر مفرغ جنوب ِشرق ایران، کمتر مورد تحقیق پژوهشگران بوده و داده ها در مقیاس استقراری یا ناحیه ای معرفی شده اند. لذا در این پژوهش مقدمه ای برای شناخت و بررسی تکنولوژی ساخت مصنوعات مرمری بر اساس شواهد موجودِ روی آثار در مقیاس منطقه ای به شیوه گونه شناسی از منظر فرم و تکنیک انجام گرفته است. طرح مطالعه، بررسی رایج ترین و شاخص ترین تکنیک های مته کاری، اشتراکات صنعتی محوطه ها و تنوع آن ها بر اساس شواهد قابل مشاهده بر مصنوعات مرمری - که در مقایسه با مصنوعات کلریتی تلاشی در شناخت آن ها صورت نگرفته- در شاخص ترین محوطه های عصر مفرغ جنوب شرق ایران همچون جیرفت، دامین، خوراب، بمپور، شهر سوخته، شهداد، تپه یحیی و تل ابلیس است؛ که با تکیه بر گزارش های منتشره و مطالعات میدانی و آزمایشگاهی صورت پذیرفته است. درنتیجه رایج ترین نوع ساخت ظروف، اشتراک های فرمی و 4 نوع از شواهد تکنیک های حفاری معرفی شده و مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج بررسی و هم سنجی داده های مذکور می تواند قابل تعمیم به دیگر محوطه های جنوب شرق و به طور کل، فلات ایران بوده و در پژوهش های آتی همچون بررسی تکنولوژی های باستانی و منشأ تکنولوژی های تولید آثار سنگی راه گشا باشد.

کمیته علمی بین المللی سنگ ایکوموس در سال 2008 با هدف ساده سازی و رفع ابهاماتِ اصطلاحی علمی در زمینه حفاظت در میان حفاظتگران و کاروزران بر اساس 7 جزوه قبلی، شامل تعداد متنوعی از مدخل ها به عنوان مبنای جمع آوری و تلفیق اصطلاحات سودمند اقدام به انتشار فرهنگ مصور الگوهای تخریب سنگ نمود، از آنجا که یکی از مهم ترین منابع این فرهنگ دسته بندی فیتسنر و هانریش است بر گردان اطلس تصویری َاشکال هوازدگی در یادمان های سنگی بروز شده در سال 2004 به زبان فارسی در ادامه ارائه شده است.