علیرضا خداقلی پور

آلمان به عنوان یکی از بزرگ ترین و مهم ترین قدرت های اروپایی با موقعیت جغرافیایی ویژه در قلب قاره سبز، همواره از بازیگران موثر این قاره بوده و در شکل گیری بسیاری از تحولات جهانی در یک سده اخیر، نقش بسیار پررنگی ایفا کرده است. اینک، سی سال پس از اتحاد مجدد آلمان و با روند تحولات شگرف و عمیق جاری در نظام بین المللی، نقش و جایگاه واقعی آلمان به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار و یک رهبر اروپایی کماکان هم در داخل و هم در خارج از آلمان مورد سوال و تردید است و دولت مردان آلمانی به شکلی روزافزون به اتخاذ یک سیاست خارجی و امنیتی ناپیوسته و باری به هر جهت، بدون راهبرد و بینش مشخص و متناسب با مقتضیات دنیای امروز و تنها بر پایه مدیریت بحران های مستحدثه متهم می شوند. مقاله حاضر با اتکا به مشاهدات و مطالعات میدانی نگارنده با روش توصیفی- تحلیلی و عمدتا با استفاده از منابع دسته اول، این سوال را در نظر دارد که فرهنگ استراتژیک آلمان چگونه بر شکل گیری سیاست خارجی این کشور تاثیر می گذارد و با توجه به تحولات چند دهه اخیر و مقتضیات دنیای امروز، چه کاستی هایی را به دنبال داشته است. در پایان، این فرضیه مطرح می شود که فرهنگ احتیاط و انفعال بیش از حد آلمان در نتیجه دو جنگ جهانی، یک سیاست خارجی کند و منفعل و تا حدی آرمان گرایانه را برای آن کشور به ارمغان آورده است. بر اساس یافته های این مقاله؛ آلمان با توجه به قدرت فزاینده اقتصادی- سیاسی و ارتقاء جایگاه بین المللی خود و هم چنین با توجه به بستر آماده، تقاضا و فشار جامعه بین المللی بر این کشور برای پذیرش مسئولیت بیشتر، در آغاز یک دوره جدید در جهت ایفای نقش یک بازیگر تاثیرگذار در عرصه بین المللی قرار دارد. با این همه، سرعت این روند، در بسیاری اوقات بسیار کند و اخیرا بیش از حد تند ارزیابی می شود.

افغانستان همواره یکی از بسترهای مهم بازی بزرگ بین المللی میان قدرت های مهم منطقه ای و بین المللی بوده و طی چهار دهه گذشته به عنوان یکی از بحران خیز ترین کشورهای جهان، همواره در شمار مهم ترین کانون های مورد توجه جامعه بین المللی قرار داشته است. در مورد علل تطویل بحران در افغانستان، بحث های زیادی مطرح شده است. اما در همه این دیدگاه ها و عوامل، یک عنصر ثابت وجود دارد و آن پاکستان، به عنوان کشور همسایه با اشتراکات متعدد قومی، فرهنگی و مذهبی، است که با هدایت ارتش خود، حداقل طی چهار دهه گذشته و در مقاطع مختلف تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، پررنگ ترین نقش را بازی کرده است. این مقاله در پی آن است تا با نظرداشت مولفه های شکل دهنده به مبانی هویتی پاکستان به این پرسش پاسخ دهد که فرهنگ استراتژیک (ارتش) پاکستان بر سیاست خارجی آن کشور در قبال افغانستان چه/چگونه تاثیری داشته است؟ فرضیه مقاله عبارت است از اینکه که ارتش پاکستان چنان فرهنگ استراتژیک خود را در سیاست خارجی این کشور نهادینه ساخته که امنیت ملی و بقای خود را در کنترل و نفوذ بر افغانستان می بیند. یافته های مقاله حکایت از آن دارد که افغانستان و هند دو عنصر اساسی در فرهنگ استراتژیک پاکستان به شمار می روند که پاکستان با توجه به ویژگی ها و نقائص خود از زمان تأسیس، نیاز به مدیریت آنها دارد. این مقاله از نوع تبیینی بوده و داده های مورد نیاز به روش کتابخانه ای جمع آوری شده اند.

جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی و ژئواستراتژیک خود در چهارراه آسیای مرکزی، غرب و جنوب آسیا، با ظرفیت ها و امکانات ویژه زیرساختی و مواصلاتی، هدف کلان خود را در داخل، جهش اقتصادی از طریق جذب سرمایه گذاری خارجی قرار داده و در سطح منطقه نیز خواهان ثبات، امنیت و توسعه مناطق پیرامونی خود است. در عین حال، جمهوری خلق چین طرحی را با نام «ابتکار کمربند- راه» به عنوان یک طرح فراگیر منطقه ای مطرح کرده که حدود 65 کشور را دربرمی گیرد و دارای ابعاد متعدد و مختلف اقتصادی- تجاری، علمی- فرهنگی و حتی ژئوپلتیک و امنیتی است که می تواند آثار و پیامدهای وسیعی در منطقه داشته باشد. هدف کلان این طرح ارتقای سطح توسعه کشورهای مابین مرزهای شرقی و غربی اوراسیا از طریق تسهیل همکاری های منطقه ای و توسعه زیرساخت های کشورهای مسیر عنوان شده و با توجه به بازوها و سازوکارهایی که برای دستیابی به این هدف تعریف کرده به نظر می رسد که ظرفیت تحقق این هدف را داراست. پرسش اساسی این مقاله، این است که ابتکار کمربند- راه چین چگونه می تواند منافع ملی جمهوری اسلامی ایران- اعم از داخلی و منطقه ای- را تحت تأثیر قرار دهد. این مقاله در نظر دارد زمینه ها و چگونگی تأثیرگذاری ابتکار مزبور بر روند همکاری های منطقه ای را از دریچه نظریه منطقه گرایی و با روش تبیینی- تحلیلی مورد بررسی قرار داده و منافع و مضار احتمالی آن را برای جمهوری اسلامی ایران، تبیین نماید. فرضیه مقاله این است که ابتکار کمربند- راه چین در صورت عملی شدن، از طریق گسترش زیرساخت های مبادلات تجاری و فرهنگی در منطقه و کمک به توسعه و امنیت منطقه، ظرفیت تأمین منافع اقتصادی و ژئوپلتیک ایران را هم در سطح ملی و هم در سطح منطقه ای داراست. این مقاله، با تبیین اهداف، انگیزه ها، فرصت ها و چالش های این ابتکار، زمینه های تأثیرگذاری این ابتکار بر ایران و همسویی آن با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را به تصویر می کشد.  

کتاب «فرستاده؛ سفر من در جهان آشفته: از کابل تا کاخ سفید» مجموعه خاطرات زلمی خلیل زاد ، سیاستمدار و دیپلمات شناخته شده افغان تبار امریکایی است که سال ها به عنوان سفیر ایالات متحده امریکا در دو کشور بحران زده افغانستان و عراق و همچنین به عنوان نماینده دائم امریکا در سازمان ملل فعالیت کرده و در برخی مقاطع، در صحنه سیاست داخلی امریکا نیز ایفای نقش نموده است. این کتاب در سال 2016 توسط انتشارات سنت مارتین در 336 صفحه به چاپ رسیده است.

کتاب ضمن گذری تاریخی بر ماجرای رقابت روسیه و انگلیس در منطقه و وقایع مربوط به تعیین حدود ایران و افغانستان توسط انگلیسیها، نقش برخی از شخصیتهای مهم را که سرنوشت منطقه را شکل داده اند، بازخوانی کرده است.

این کتاب که نوشته احرار مختار در تاجیکستان است، مجموعه ای ارزشمند از آنچه در قرون پیشین بر این شهر باستانی و مهم از جهت فرهنگی گذشته است و تصویری کامل از این شهر در دوره های مختلف و بناهای آن برای خواننده ترسیم می نماید.

نخست لازم است که پان ترکیسم را از پان تورانیسم متمایز کرد. باید دانست که پان تورانیسم نسبت به پان ترکیسم مفهوم گسترده تری دارد و حتی مجارها، فنلاندها و اهالی استونی را نیز در بر می گیرد. در واقع دامنه این نهضت به کلمه فارسی توران که به منطقه شرقی ایران (بعدها ترکستان) اطلاق می شود، می رسد.

هدف و انگیزه نگارنده از نگارش کتاب “قدرت و اصول” افزون بر بیان خاطرات سیاسی و اجرایی خود در کاخ سفید و بنا به گفته خود وی احساس تعهد نسبت به اطلاع رسانی شفاف امور سیاست خارجی به شهروندان امریکایی، دفاع از سیاستهای دوران ریاست جمهوری جیمی کارتر به ویژه در زمینه روابط خارجی است.

کنفرانس تهران نقطه اوج همکاریهای انگلیس – آمریکا – شوروی بود. این اتحاد که در سال 1941 شکل گرفت، با وجود چند مورد اختلاف نظر و مجادله، به تدریج قوی تر شد. در آغاز این سه قدرت تنها می توانستند در مورد مسایل نظامی با هم توافق کنند، اما بعدها توافقهای سیاسی نیز دست یافتند.

متن حاضر ترجمة سندی است که کارشناسان بخش اطلاعات ملی سازمان سیا در سال 1953 دربارة اوضاع ایران برای مقامات تصمیم گیرندة دولت آمریکا تهیه کردند.