حامد روشن چشم

مطالعات میان رشته ای نوعی از علوم است که پس از نمایان شدن ناتوانی و کاستی های تخصصی شدن علم ضرورت یافته است. از این جهت می توان گفت وجود تخصص گرایی، از جمله دلایل تمایل به میان رشته ای در عصر حاضر است؛ عصری که انسان ها با مسائل پیچیده و چند بعدی روبرو هستند و برای حل آنها نیاز به برخورداری از مفاهیم و روش های چند رویکردی و میان رشته ای دارند. هدف از مقاله حاضر، بررسی ماهیت دانش و به تبع آن، تحلیل ضرورت مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی از دیدگاه یورگن هابرماس نماینده مشهور مکتب فرانکفورت و نظریه انتقادی می باشد. این پژوهش با بهره گیری از متون معتبر و روش تحلیلی به دنبال پاسخ دادن به سوال اساسی پژوهش، یعنی ماهیت رویکرد میان رشته ای در علوم انسانی در عصر حاضر است. هابرماس بر آن است که در عصر مدرنیته قسمتی از توانایی های ذهن بشری تحت علوم طبیعی بر تمامی آن غالب گشته و مانع از شناخت واقعی جهان و تقابل میان روش های کمی گرا و کیفی گرا در علوم انسانی شده است. وی با انتقاد از روش پوزیتویستی در علوم انسانی و در مرحله بعد با ارائه نظریه عقلانیت ارتباطی و کنش ارتباطی بر چند بعدی بودن مسائل بشری و دانش بشری تاکید نموده و از طریق همگرایی و اجماع حاصل از وضعیت ایده آل به دنبال حل مسائل پیچیده بشری می باشد.

تحولات جدید دهه های اخیر باعث شده تا مطالعات مشارکتی و میان رشته ای از سوی پژوهشگران و نهادهای پژوهشی مورد توجه قرار گیرد. به واسطة ضرورت جامع نگری در حل مسائل و فهم پیچیدگی و چند بعدی بودن مسائل پیش روی محققان، این ایده شکل گرفته که اگر پژوهشگران یک رشتة علمی برای حل مسائل مهم بر اساس روش تخصصی خود، بدون کمک گرفتن از متخصصان سایر رشته های علمی به ارائة راه حل اقدام کنند- به خصوص در پژوهش های مربوط به مسائل اجتماعی- ممکن است به جای ارائه راه حل برای بررسی تمام ابعاد مسئله باعث ایجاد راه حل های متعدد، ولی ناکارآمد شوند. بر این اساس پژوهش های مسائل اجتماعی بایستی با کمک پژوهشگران حوزه های مختلف علمی و به صورت گروهی و در تعامل با یکدیگر انجام گیرد. بر این اساس ایجاد یک همگرایی بین رشته های مختلف مطالعاتی ضروری بنظر می رسد، این پژوهش به دنبال ارائة راهکارهمگرایی بین رشته های تخصصی مختلف انسانی، طبیعی و مهندسی است. در این پژوهش تلاش شده است تا با استناد به متون علمی، راهکار همگرایی بین رشته ای بررسی شود.

فرهنگ سیاسی در عصر حاضر، یکی از پدیده های مهم زندگی اجتماعی به شمار می رود و نفوذی انکار ناپذیر بر کردار سیاسی اعضای جامعه دارد. همچنین یکی از ارکان و محورهای اصلی رشد و توسعه جامعه به شمار می رود؛ به طوری که اعتقاد به برابری سیاسی، اعتماد، احساس امنیت و وفاداری ملی یا قومی، ازجمله مواردی است که با فرهنگ سیاسی و درنتیجه با الگوی توسعة جامعه ارتباط دارد. هدف از این پژوهش، بررسی عوامل تأثیر گذار بر فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد پارس آباد می باشد. پرسش اساسی که این پژوهش به دنبال پاسخ آن است، «عوامل مؤثر بر فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد پارس آباد» است. مفروضات پژوهش، حاکی از آن است که متغیرهای قوم گرایی، مذهب گرایی، انگیزة سیاسی، شخصیت و پایگاه اجتماعی اقتصادی، رابطه ای معنی دار با فرهنگ سیاسی دارند. در پژوهش حاضر، از روش پیمایشی (از نوع همبستگی بین متغیرها) و از مصاحبة کتبی (پرسش نامه) به عنوان ابزار گردآوری اطلاعات برای پاسخ گویی به پرسش ها استفاده شده است؛ همچنین از روش آماری و نرم افزار SPSS، برای تجزیه و تحلیل داده ها بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش، حاکی از آن است که به جز وجود رابطه بین انگیزة سیاسی و فرهنگ سیاسی پاسخ گویان، هیچ کدام از فرضیات تحقیق، تأیید نشد. این مسئله نشان دهندة این مطلب است که موقعیت زمانی و مکانی حاکم بر بوم شناسی منطقة پارس آباد و به تبع، دانشجویان، متفاوت از موقعیت مکانی و زمانی نظریه هایی است که در این زمینه ارائه شده است

نظریه جنبش اجتماعی به مدد تعامل و برهم کنش سه حوزه کارکردی آن، یعنی فرصت های سیاسی، ساختارهای بسیج کننده و چارچوب ها، قادر است پویش های پیچیده و سیالی را که یک کشور در مقام بحران های اجتماعی - امنیتی به واسطه آن به فعالیت می پردازد، مطمع نظر قرار دهد حال پرسش مقاله حاضر بر این است که فرصت های سیاسی چه نقشی در بحران های امنیتی ایفا می نماید. فرض خود را بر این استوار ساخته که فرصت سیاسی از طریق سرمایه گذاری بر ثبات یا بی ثباتی در بین مجموعه نخبگان، باز بودن نسبی یا انسداد سیستم حکومتی، ظرفیت یا تمایل طبیعی دولت به سرکوب و وجود یا فقدان نخبگان متحد بر وقوع یا کنترل بحران های امنیتی تأثیرگذار هست. لذا مقاله حاضر کوشش می کند تا با بازخوانی ابعاد و مؤلفه های کلیدی نظریه ساختار فرصت سیاسی و شناخت قابلیت های نظری آن، میزان مفید بودن و کارآمدی و مؤثر بودن فرصت های سیاسی در وقوع بحران های امنیتی را به نمایش بگذارد و نتابج حاصله حاکیست دو بعد ثبات یا بی ثباتی در بین مجموعه گستره نخبگان و بازبودن نسبی یا انسداد سیستم حکومتی نسبت به دوبعد دیگر و چهار مؤلفه شکاف های قومی، مذهبی و نژادی؛ همگرایی بین نخبگان، میزان مشارکت فعال آحاد جامعه و رسانه ها در بین بیست مؤلفه مورد بررسی تأثیر بیشتری بر وقوع بحران های امنیتی نسبت به سایر ابعاد و مؤلفه دارند.

رشد گروه افراطی گری در غرب آسیا حاکی از تحولی نوین در مناسبات منطقه ای و معادلات امنیتی منطقه ای است. شکل گیری داعش و گسترش آن در ابعاد گوناگون نشان از این امر دارد که مباحث امنیتی منطقه ای از حالت سنتی و بین دولتی خود خارج گردیده و گستره فرو دولتی و فرا دولتی به خود گرفته است. فارغ از این مسئله در نگاه به پدیده داعش و تحولات منطقه ای شاهد بهره گیری داعش از فرآیند جهانی شدن در شکل گیری منطقه ای و جذب نیروهای فرا منطقه ای می باشیم. این فرآیند علاوه بر جنبه تبلیغاتی ابعاد ایدئولوژیک و خودآگاهی را نیز در بر می گیرد. هدف از پژوهش حاضر بررسی و نشان دادن تحول مباحث امنیتی ناشی از گسترش گروه های تروریستی است. سؤال اصلی پژوهش این که چه آثار و پیامدهای در مسائل امنیتی منطقه غرب آسیا با توجه به شکل گیری داعش در فرآیند جهانی شدن، صورت پذیرفته است. فرضیه پژوهش بیانگر شکل گیری و استقلال عمل گروه داعش ناشی از فرآیند جهانی شدن باعث تحول مسائل امنیتی از میان دولتی به تهدیدات فرا دولتی در منطقه غرب آسیا گردیده است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در کنار بهره گیری از اسناد و متون معتبر حاکی از این است که داعش با بهره گیری از تحولات در زمینه تکنولوژی ارتباطی و تاثیرات ایدئولوژیک ناشی از جهانی شدن باعث تحول در مسائل امنیتی منطقه ای به سوی شکل گیری گروه های موردی فرو دولتی و فرا دولتی و کاهش نقش دولت ها شده است.

عرصه مدرن نوع خاصی از شناخت در علم را بوجود آورد. هستی شناسی و معرفت شناختی مدرن براساس تقابل های دوگانه ناشی از بازنمایی علمی و غیر-علمی صورت پذیرفت. در این رهگذر علوم طبیعی و تجربی به صورت گفتمان مسلط، مفاهیم علمی، روش های علمی را به نظم در آورد و شناخت ناشی از معنا کاوی در عرصه اجتماعی را «دگرسازی» کرد. از این رو در تقابل دوگانه حاصل، مطالعات به صورت رشته ای و تخصصی شکل گرفت و شناخت به این صورت مسلط شد. بر این مبنا ساختارشکنی این گونه گفتمان از علم جهت حصول به معرفت معتبر همچنین گذار به مطالعات میان رشته ای حائز اهمیت بسزایی است. هدف از پژوهش حاضر واسازی گفتمان علمی پوزیتیویسم و ارایه رویکردی جهت امکان شکل گیری مطالعات میان رشته ای است. سوال اصلی پژوهش این است که چگونه رویکرد پست مدرن باعث شکل گیری مطالعات میان رشته ای می شود. فرضیه پژوهش بیانگر، رویکرد پست مدرن با ساختارشکنی گفتمان مسلط علمی و تخصصی باعث ایجاد نوعی مطالعات میان رشته ای می گردد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و متون معتبر حاکی از این نتیجه است که رویکرد پست مدرن با ساختار شکنی گفتمان مسلط علمی پوزیتیویسم باعث تلفیق و التقاط روش شناختی شده که این خود مطالعات میان رشته ای را به همراه دارد.