روح الله عباس زاده

صنعت گردشگری در دنیای امروز یکی از عرصه هایی که به دلیل زمینه سازی برای پیشرفت و نقش مهمی که در روابط و مناسبات اجتماعی بشر ایفا می کند، مورد توجه قرار گرفته است. از آنجاییکه فقه اسلامی در عرصه های مختلف زندگی انسان ورود کرده و تکلیف مکلفین را مشخص می کند، سؤال پژوهش پیش رو این است که از منظر فقهی در حکومت اسلامی چه موضعی را نسبت به این صنعت باید داشت. نگارنده با پژوهشی میان رشته ای از نوع تحقیقات تحلیلی- اسنادی با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای در پی بررسی فقهی مواجهه حکومت اسلامی با صنعت گردشگری در پرتو مستندات قرآنی و روایی و دیدگاه های فقها در این زمینه است. بررسی آیات و روایات اسلامی مبین اهمیت دادن دین اسلام به این موضوع مهم است، مهمترین مؤلفه های مطرح شده در این زمینه در قالب قاعده تکریم انسان ها، قاعده فقهی شروط و لاضرر و قرارداد امان رخ می نماید. بنابراین دانش فقه ضمن پذیرش این صنعت، به دلیل اقتضای مصلحت عمومی در زمینه شکوفایی فرهنگی و اقتصادی حکومت اسلامی، به قلمرو اختصاصی آن نزدیک شده و راهکارهایی نیز برای نحوه حضور گردشگران و جهانگردان خارجی برای حفظ کیان دینی و فرهنگی جامعه اسلامی پیشنهاد کرده است. واژگان کلیدی: گردشگری، قاعده امان، تکریم انسان، قاعده شروط، قاعده لاضرر،

بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، با هدف خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی تدوین شده است. برای تحقق تمدن اسلامی، الزامات فراوانی لازم است که یکی از مقدمات اصلی تحقق این هدف، نقش آفرینی رسانه های جمعی در این راستا می باشد. جهت گیری رسانه های جمعی در ابعاد مختلف فعالیت های رسانه ای، متأثر از نظام هنجاری حاکم بر آن است؛ از این رو، برای تحقق تمدن نوین اسلامی لازم است قواعدی بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب برای رسانه های جمعی ارائه شود تا با عمل رسانه های جمعی بر اساس آن، زمینه تحقق تمدن نوین اسلامی فراهم گردد. در مقاله پیش رو که با روش مطالعه دلالت پژوهی انجام شده، ابتدا چهل مؤلفه هنجاری استخراج گردید، سپس از میان آن ها، مؤلفه های هنجاری ای که بیشتر مورد تأکید قرار گرفته بود و مؤلفه های رسانه تمدن ساز را بیان می کرد، به دست آمد. این مؤلفه ها شامل توحیدمحوری و ایمان عمیق، امیدبخشی نسبت به آینده، جوان گرایی و امید به جوانان در ایجاد تحولات پیش رو، علم گرایی و پژوهش محوری، تقویت معنویت و اخلاق، ترویج شکوفایی و پیشرفت اقتصادی، گفتمان سازی عدالت خواهی، نظارت گری و فسادستیزی، تقویت عزّت ملّی، استقلال و آزادی، ترویج مجاهدت در همه عرصه ها و ترویج سبک زندگی اسلامی است. برای تحقق این مؤلفه ها در رسانه ها و به خصوص رسانه ملی، لازم است سند تحول رسانه ملی بر اساس بیاینه گام دوم انقلاب تدوین شده و برنامه ریزی های لازم بر اساس آن صورت گیرد.

قدرت، لایههای مختلفی داشته و قدرت نرم نیز یکی از انواع آن میباشد که توانایی ایجاد تغییر در ترجیحات دیگران و همراه نمودن آنان با خود بدون توسل به ابزارهای سخت قدرت میباشد. سؤال اصلی مقاله پیش رو این است که در انقلاب جهانی حضرت مهدی؟عج؟ که برای برقراری عدالت جهانی و شکوفایی زندگی انسانی شکل خواهد گرفت، قدرت نرم چه جایگاهی داشته و چه مؤلفههایی از آن در این حرکت جهانی مورد توجه خواهد بود، چهارچوب نظری تحقیق نیز نظریه یا گفتمان قدرت نرم خواهد بود. در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی برای بررسی آموزههای دینی بهره گرفته شد و پس از بررسی آموزههای دینی مشخص گردید که مؤلفههای روانشناختی، اجتماعی فرهنگی، علمی و سیاسی قدرت نرم، در این حرکت جهانی مورد توجه خواهد بود.

رسانه های جمعی در دنیای کنونی نقش بی بدیل و روزافزونی در زندگی اجتماعی انسان دارند، جهت گیری رسانه های جمعی نیز در بعدهای مختلف، متأثر از نظام هنجاری حاکم بر آن است. نظریه ها ی هنجاری موجود در ادبیات علوم ارتباطات در نوع خود متأثر از مبانی لیبرالیستی و سوسیالیستی و دارای مؤلفه ها یی برای تحقق اهداف آن دو نظام فکری هستند که در جامعه اسلامی پذیرفته نیستند. از این رو، در این پژوهش، با الهام از «روش تحلیل مضمون» آیات قرآن کریم، به عنوان اصلی ترین منبع هنجار بخش جامعه اسلامی، بررسی شد تا مؤلفه ها ی نظریه هنجاری رسانه ها ی جمعی به دست آمد. بررسی روش مند آیات، ما را به 66 مضمون پایه ای و 13 مضمون سازمان یافته و در نهایت چهار مضمون فراگیر، رهنمون کرد. مؤلفه های اصلی نظریه هنجاری رسانه ها ی جمعی از منظر قرآن کریم، عبارت اند از: «اصالت محوری»، «فرهنگ مداری»، «اجتماع گرایی» و «اخلاق مداری» که جهت گیری کلی و بایسته ها ی رسانه های جمعی را مشخص نموده و در مقابل نظریه های هنجاری رایج به عنوان نظریه ای قرآنی مطرح می شود. بدیهی است مضامین جهت دهنده و پایه، به عنوان مؤلفه ها ی عملیاتی تر، شرح وظایف دقیق تری برای رسانه ها فراهم می کند.

برای به کار بردن هر نظریه ای توجه به زمینه های اجتماعی و معرفتی و همچنین مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی آن ضروری است. از آنجا که در سال های اخیر نظریه فرهنگی فوکو در ایران مورد توجه قرار گرفته، در این مقاله بر آن شدیم تا با روش تحلیلی توصیفی به بررسی مبانی و زمینه های این نظریه پرداخته و برخی از نقدهای وارد بر آن را مطرح کنیم تا در مراجعه و به کاربردن آن مورد توجه قرار گیرد. به نظر می رسد، نظریه فرهنگی فوکو مبانی و بنیادهایی دارد که بدون توجه به آن ها نمی توان به تحلیل مسائل اجتماعی در ایران پرداخت.