محمداسماعیل عمار

اسلام سیاسی، که همزمان و به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در دهه های پایانی قرن بیستم ظهور مجدد یافت، با طرح مبانی و آموزه های اسلامی در راستای هویت تمدنی، ابعاد مختلف جوامع امروز، از جمله نظام بین الملل؛ به عنوان محیط و چارچوب رسمی فعالیت کنش گران را متأثر ساخته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به این پرسش می پردازد که بنیان های نظری و ساختار نظام بین الملل مطلوب از منظر این گفتمان کدام اند؟ نتایج پژوهش بیان گر آن است که اسلام سیاسی در راستای تمدن سازی هویت اسلامی را در کانون عمل سیاسی قرارداده و با تأکید بر معنویت، عقلانیت و عدالت، نظام بین الملل را در ارتباط با هدف آفرینش جهان و انسان تعریف می کند. این گفتمان به منظور نظم جهانی عادلانه با منطق ساختاری نظام کنونی هم از جهت ابتنای آن بر منافع مادی مخالفت داشته و بر حاکمیت ارزش های الهی و انسانی تأکید می ورزد و هم با شکل دادن وفاداری فراملی، نظام بین الملل را براساس تقابل حق و باطل، مستکبر/ مستضعف تبیین می کند.

امروزه پیشرفت در تمام ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وجهه همت همه نظام های سیاسی است. زیربنا و اساس فکری رهبران و دولتمردان تمام جوامع را، پیشرفت همه جانبه از طریق ارائه راهکارهای اساسی با شاخص های معین تشکیل میدهد. این تحقیق، با روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی و تبیین این مسئله میپردازد که یکی از امور لازم در رسیدن به پیشرفت سیاسی یک جامعه، استقلال و عدم دخالت بیگانگان در امور آنهاست. مهم ترین دستاورد تحقیق این است که فهم پیشرفت و دگرگونی اجتماعی در یک کشور، مستلزم بررسی دقیق ساختار نظام سیاسی و توجه به نحوه اثرگذاری نیروهای خارجی بر آن است. مجموعه پیچیده و متغیری از روابط میان عوامل و ساختارهای داخلی و خارجی، شکل خاصی به پیشرفت میبخشد که در الگوی پیشرفت، این عوامل باید مورد توجه قرار گرفته و استقلال، به عنوان یک شاخص مهم در فرایند پیشرفت سیاسی، باید مدنظر قرار گیرد.

بیداری اسلامی به عنوان خیزش هویتی همراه با رویکرد تمدنی در قالب اسلام سیاسی، در تلاش است تا بار دیگر اوج شکوفایی تمدن اسلامی را تجربه نماید. اسلام سیاسی، گفتمانی است که حول مفهوم مرکزی «حکومت اسلامی» نظم یافته و دغدغه اصلی آن عبارت است از: بازسازی جامعه اسلامی مطابق با مبانی و اصول اسلامی. مواجهه مستقیم با فرهنگ و تمدن غرب، موجب فعال سازی این گفتمان شده و هدف آن را مرکزیت زدایی از گفتمان لیبرال در سطح جهانی و دفاع از اسلام در برابر تهاجم قدرت های استکباری تشکیل میدهد. این تحقیق به بررسی محورهای تقابل دو گفتمان اسلام سیاسی و سکولاریسم در جوامع اسلامی میپردازد که با روش توصیفی ـ تحلیلی، با استفاده از منابع موجود و واقعیت های ملموس انجام گرفته است. مهم ترین یافته تحقیق این است که چالش و منازعات بین اسلام سیاسی و غرب از نوع تمدنی بوده و غرب برای مقابله با بیداری اسلامی، از ترویج سکولاریسم و نظام های سکولار در جوامع اسلامی بهره میگیرد.