ضیاءالدین سالاری

مقدمه: در جهان پرشتاب امروز فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحولی عظیم را در زمینه آموزش و یادگیری ایجاد کرده است، به طوری که امروزه آموزش های الکترونیکی در حال جایگزین شدن با شیوه های آموزش سنتی است. از طرف دیگر تحقیقات نشان داده است که آموزش های الکترونیکی صرف نیز دارای محدودیت های خاص خود هستند و نمی توانند به طور کامل جایگزین آموزش سنتی (چهره به چهره) شوند. بنابراین با وجود مزایا و معایب هر دو روش آموزشی، متخصصان امور آموزشی سعی می کنند تا روش های مختلف را با هم ترکیب کنند و معتقدند که یادگیری ترکیبی، یک رویکرد اثربخش برای حل این مشکلات است. هدف مقاله حاضر معرفی رویکرد یادگیری ترکیبی و بررسی میزان اثربخشی آن در فرآیند آموزش بود. نتیجه گیری: به نظر می رسد که یادگیری ترکیبی با داشتن مزیت های هر دو رویکرد آموزش (سنتی و الکترونیکی) یک رویکرد موثر برای افزایش اثربخشی یادگیری، سهولت دسترسی به مواد آموزشی و افزایش اثربخشی هزینه ها باشد. همچنین به دلیل ارایه فرصت های مختلف به منظور یادگیری، موجب آن می شود که در کنار افزایش جذابیت آموزش، به تفاوت های فردی فراگیران نیز به طور مناسبی توجه شود، زیرا همه افراد به یک شیوه یاد نمی گیرند و به همین دلیل استفاده از روش های مختلف برای آموزش ضروری به نظر می رسد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات، تأثیر شگرفی بر فرصت های یاددهی- یادگیری در موقعیت های آموزشی گوناگون؛ از جمله صنعت داشته است. هدف پژوهش حاضر، مقایسه میزان اثربخشی رویکردهای آموزش الکترونیک و ترکیبی در آموزش های صنعتی بود. این پژوهش در مجموعه پژوهش های شبه آزمایشی قرار گرفته؛ در آن از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه استفاده شد. جامعه آماری شامل منابع انسانی شرکت هپکو اراک در دو سطح کارشناسی و مدیریتی بود. در سطح کارشناسی، 90 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند و به سه گروه گمارش تصادفی یافتند. در سطح مدیریتی به علت محدود بودن افراد، از سرشماری استفاده شد. برای اجرای پژوهش، در آغاز دوره آموزشی «حل مسأله» به سه شکل الکترونیکی، ترکیبی و حضوری طراحی و سپس بر روی کارشناسان گروه آزمایش اجرا شد. گروه کنترل همین دوره آموزشی را به شکل حضوری گذراندند. برای طراحی هر سه دوره آموزشی، از مدل طراحی آموزشی گانیه و بریگز استفاده شد. به منظور ارزیابی اثربخشی، سه متغیر وابسته شامل: رضایت فراگیران، رضایت مدیران و یادگیری سنجش شد. ابزار اندازه گیری این متغیرها به ترتیب پرسشنامه، مصاحبه و آزمون بود. تجزیه و تحلیل داده ها نیز در دو بخش کمّی و کیفی صورت گرفت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که میزان رضایت فراگیران از رویکرد یادگیری ترکیبی به طور معناداری بیش از دو گروه دیگر است(000/0>p). مدیران فراگیران حاضر در دوره نیز ابراز رضایت بیشتری از یادگیری ترکیبی در قیاس با دو رویکرد دیگر داشتند. در زمینه یادگیری هم نتایج نشان می دهد میزان یادگیری کارشناسانی که در دوره آموزشی ترکیبی حضور داشتند، بیشتر از سایر دوره هاست. (000/0>p).

در دنیای رقابتی، پر تغییر و شتابان حاضر، افراد باید برای مقابله با چالش های جدید قادر به انطباق خود با این شرایط باشند که این امر، کارکنان سازمانی را ملزم می کند تا علاوه بر کسب دانش و مهارت های جدید، خلاق و نوآور بوده و بتوانند همگام با این تغییرات گام بر دارند. آموزش یکی از استراتژی هایی است که می توان با کمک آن خلاقیت و نوآوری که از اصلی ترین ارکان کارآفرینی هستند را در کارکنان پرورش داد و بدین طریق سازمان ها را کارا و پویا نگه داشت؛ اما امروزه درنتیجه ی افزایش درجه پیچیدگی ها و توسعه روزافزون تخصصی ها، آموزش های سنتی برای رفع نیازهای آموزشی کارکنان و اداره امور سازمان کافی نیست به طوری که آموزش الکترونیکی با داشتن ویژگی هایی همچون افزایش کیفیت یادگیری، سهولت دسترسی به حجم بالایی از اطلاعات و کاهش هزینه های آموزشی در حال جایگزینی شیوه های آموزشی سنتی است و از طرف دیگر تحقیقات نشان داده است که آموزش های الکترونیکی صرف، نیز دارای محدودیت هایی از قبیل نبود تعاملات انسانی و عاطفی، تأخیر در ارائه بازخورد و کاهش انگیزش در فراگیران برای مطالعه مواد آنلاین است و نمی توانند به طور کامل جایگزین آموزش سنتی یا چهره به چهره شوند؛ بنابراین با وجود مزایا و معایب هر دو روش آموزشی، متخصصان امور آموزشی سعی می کنند تا روش های مختلف را با هم ترکیب کنند و معتقدند که یادگیری ترکیبی، یک رویکرد امید بخشی برای حل این مشکلات است یادگیری ترکیبی به عنوان یک ساز و کار جدید بر استفاده متنوع و گسترده از روش های یادگیری تأکید دارد. این رویکرد به عنوان یک روش یادگیری شامل یادگیری چهره به چهره و ترکیبی از وسایل ارتباطی مختلف است. لذا مقاله حاضر بر آن است تا ضمن بررسی مفهوم شناسی یادگیری ترکیبی، اثربخشی این روش را در توسعه کارآفرینی از جنبه های مختلف در سازمان ها مورد بررسی قرار دهد.

در دنیای رقابتی، پر تغییر و شتابان حاضر، افراد باید برای مقابله با چالش های جدید قادر به انطباق خود با این شرایط باشند که این امر، کارکنان سازمانی را ملزم می کند تا علاوه بر کسب دانش و مهارت های جدید، خلاق و نوآور بوده و بتوانند همگام با این تغییرات گام بردارند. آموزش یکی از استراتژی هایی است که می توان با کمک آن خلاقیت و نوآوری که از اصلی ترین ارکان کارآفرینی هستند را در کارکنان پرورش داد و بدین طریق سازمان ها را کارا و پویا نگه داشت؛ اما امروزه در نتیجه افزایش درجه پیچیدگی ها و توسعه روزافزون تخصصی ها، آموزش های سنتی برای رفع نیازهای آموزشی کارکنان و اداره امور سازمان کافی نیست به طوری که آموزش الکترونیکی با داشتن ویژگی هایی همچون افزایش کیفیت یادگیری، سهولت دسترسی به حجم بالایی از اطلاعات و کاهش هزینه های آموزشی در حال جایگزینی شیوه های آموزشی سنتی است و از طرف دیگر تحقیقات نشان داده است که آموزش های الکترونیکی صرف، نیز دارای محدودیت هایی از قبیل نبود تعاملات انسانی و عاطفی، تأخیر در ارائه بازخورد و کاهش انگیزش در فراگیران برای مطالعه مواد آنلاین است و نمی توانند به طور کامل جایگزین آموزش سنتی یا چهره به چهره شوند؛ بنابراین با وجود مزایا و معایب هر دو روش آموزشی، متخصصان امور آموزشی سعی می کنند تا روش های مختلف را با هم ترکیب کنند و معتقدند که یادگیری ترکیبی، یک رویکرد امیدبخشی برای حل این مشکلات است یادگیری ترکیبی به عنوان یک ساز و کار جدید بر استفاده متنوع و گسترده از روش های یادگیری تأکید دارد. این رویکرد به عنوان یک روش یادگیری شامل یادگیری چهره به چهره و ترکیبی از وسایل ارتباطی مختلف است. لذا مقاله حاضر بر آن است تا ضمن بررسی مفهوم شناسی یادگیری ترکیبی، استراتژی ها و مدل های آن، اثربخشی این روش را در توسعه کارآفرینی از جنبه های مختلف در سازمان ها مورد بررسی قرار دهد.

با اشاعه ی فناوری اطلاعات در جوامع، یادگیری الکترونیکی نیز به عنوان یک راهبرد آموزشی مورد توجه قرار گرفته و در این میان رویکرد یادگیری ترکیبی (تلفیق آموزش الکترونیکی و حضوری) بسیار مورد توجه بوده است. هدف پژوهش حاضر مقایسه ی میزان اثربخشی رویکرد یادگیری ترکیبی در آموزش های صنعتی بود. این پژوهش در مجموعه تحقیقات آزمایشی قرار گرفته و از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه استفاده شد. جامعه ی آماری شامل منابع انسانی شرکت هپکو اراک در سطح کارشناسی بود که به کمک روش نمونه گیری طبقه ای 60 نفر انتخاب و به گروه های آزمایش و کنترل گمارش تصادفی یافتند. جهت اجرای پژوهش، ابتدا دوره ی آموزشی "حل مسأله" با به کارگیری مدل طراحی آموزشی گانیه و بریگز به دو صورت ترکیبی و حضوری طراحی و سپس بر روی کارشناسان گروه آزمایش و کنترل اجرا گردید. به منظور ارزیابی اثربخشی، دو متغیر وابسته رضایت فراگیران و یادگیری مورد سنجش قرار گرفت. ابزار اندازه گیری این متغیرها پرسشنامه و آزمون بود. نتایج پژوهش بیانگر آن است میزان رضایت فراگیران در محیط یادگیری ترکیبی به طور معناداری بیش از محیط یادگیری سنتی است (000/0>p). در متغیر یادگیری، نتایج نشان می دهد میزان یادگیری کارشناسانی که در دوره ی آموزشی ترکیبی حضور داشتند، بیش تر از فراگیران گروه سنتی است. (000/0>p). به طور کلی نتایج حاکی از موفقیت رویکرد یادگیری ترکیبی در افزایش اثربخشی آموزش کارشناسان بخش صنعت می باشد.