زهرا اسداللهی

مناطق شهری به عنوان سیستم های انسانی _ محیطی، برای پایداری و رفاه به اکوسیستم (بوم نظام) های طبیعی متکی هستند. از این رو گنجاندن خدمات بوم نظام در برنامه ریزی برای ارتقای توسعه پایدار شهری ضروری است. اراک شهری صنعتی با تعدد بحران های محیط زیستی همچنان براساس سیستم برنامه ریزی جامع در قالب طرح های جامع و تفصیلی مدیریت می شود که نیازمند رویکردی مبتنی بر بوم شناسی در زمینه توسعه شهری است. با وجود علاقه فزاینده به مفهوم خدمات بوم نظام در تحقیقات، شکاف های دانش قابل توجهی در مورد ادغام آن در برنامه ریزی وجود دارد. این مقاله به دنبال پر کردن این شکاف از طریق بررسی کاربرد فعلی و بالقوه خدمات بوم نظام در برنامه های توسعه شهری است. برای پاسخگویی به این هدف، از روش تحلیل محتوا با رویکرد جهت دار (روش قیاسی متکی بر نظریه) استفاده و میزان پرداختن به 19 خدمت بوم نظام، در سه مؤلفه طرح (پایگاه اطلاعات، چشم انداز/اهداف و اقدامات) در طرح توسعه و عمران شهر اراک بررسی شد. نتایج حاکی از پذیرش مفهوم خدمات بوم نظام در بخش هایی از سند توسعه مورد مطالعه بود. با این حال، سند گفته شده فاقد دیدگاه کل نگر در مورد بوم شناسی شهری و مزایای آن است. در سه مؤلفه مورد بررسی، 607 بار به صورت ضمنی (312بار- 4/51درصد) و صریح (295بار- 6/48درصد) به این خدمات اشاره شده که بیشترین توجه در مؤلفه پایگاه داده (358بار- 59درصد) صورت گرفته است. اختلاف امتیاز خدمات فرهنگی (400) با خدمات تأمینی (274)، تنظیمی (198) و حمایتی (30) در این تحلیل می تواند بیانگر این مطلب باشد که خدمات فرهنگی از شمول بیشتری در مقایسه با سایر خدمات در طرح جامع کلانشهر اراک برخوردار است. عدم پیوستگی در پرداختن به هر یک از خدمات و یا مفاهیم بیان شده در سه مؤلفه نشان می دهد که ارتباط معناداری بین مطالعات در بخش شناخت و تحلیل، هدف گذاری و ترسیم چشم انداز و در آخر ارائه طرح های پیشنهادی و نگارش ضوابط و مقررات وجود ندارد.

مقدمه: شیوع بیماری کووید-19، پذیرش های غیرضروری بیمارستان ها را لغو کرد. ازاین رو، بیمارستان ها با پیامدهای اقتصادی روبرو شدند. در این زمینه، این پژوهش به بررسی تأثیر همه گیری ویروس کووید-19 بر درآمد اختصاصی یکی از بیمارستان های شهر تهران پرداخته است. روش ها: این مطالعه، از انواع مطالعات سری زمانی است. در این مطالعه ی سری زمانی درآمد ماهانه ی کلیه خدمات ارائه شده در یکی از بیمارستان های شهر تهران به صورت سرشماری در دو گروه قبل (از اسفند 1397 تا بهمن 1398) و حین شیوع کووید-19 (از اسفند 1398 تا اسفند 1399)، جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل داده ها با نرم افزار ای-ویوز انجام شد. برای تشخیص وجود یا عدم وجود شکست ساختاری در سری های زمانی مورد مطالعه از آزمون چاو استفاده شد. یافته ها: یافته های این مطالعه نشان داد شیوع کووید-19، درآمد همه ی خدمات بیمارستان را کاهش داد. معناداری ضریب رگرسیون و ضریب منفی متغیر دوره کووید-19 ، به وجود رابطه ای منفی بین درآمد کل بیمارستان با شیوع دوره کووید-19 دلالت دارد. درآمد دستگاه آزمایشگاه و دستگاه داخلی بعد از شیوع کووید-19 نسبت به سال قبل به میزان 50 درصد کاهش یافت و در ادامه، این فاصله به 20 درصد تقلیل یافت. نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد در همه گیری کووید-19 با تغییر اولویت های پذیرش و کاهش مراجعات به دلیل ترس از ابتلا، بیمارستان با شوک های مالی روبرو شد. از این رو، پیشنهاد می شود مدیران بیمارستان جهت آموزش نیروها، ارتقاء بهره وری خدمات، کاهش هزینه ها و استفاده ی بهینه از منابع بالقوه ی مالی و نیروهای انسانی در دوران آرامش اقدام نمایند.

تحلیل استنادی به عنوان یکی از روش های کمی، بر پایه استناد های موجود در متون علمی قرار دارد، به طوری که با شمارش تعداد استناد-های به کار رفته در متون گوناگون همانند نشریه ها و پایان نامه ها به تحلیل و ارزیابی این متون می پردازد. مبحث تحلیل استنادی در دهه 60 در ایران آغاز شد و تا کنون پژوهش های زیادی با آن روش انجام شده است. در پژوهش حاضر تلاش شده است با دیدی تحلیلی و مروری به بررسی عمده ترین آثار فارسی موجود در این زمینه از جمله کتاب، مقاله، پایان نامه و همایش هایی که در ایران برگزار شده، که در پیش برد این حوزه مؤثر بوده اند، پرداخته شود. بر اساس نتایج این بررسی، پژوهش های زیادی در رابطه با تحلیل استنادی انجام شده، ولی سهم پایان-نامه ها بیش از دیگر پژوهش ها است. سیر مطالعاتی پایان نامه ها و مقاله ها نشان داد که زمینه پژوهشی آن ها مشابه بوده و بیش تر الگوبرداری از آثار پیشین است. به طور کلی تحلیل استنادی در ایران نیازمند دگرگونی است و پیشرفت آن دقت نظر بیش تری را از سوی مدرسان و پژوهش گران حوزه کتابداری و اطلاع رسانی می طلبد.

پژوهش حاضر به روش ارزیابانه انجام گرفته و هدف آن، ارزیابی ساختار و محتوای پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی «سید»، «مگ ایران» و «نمامتن» است. اطلاعات در بخش ساختار از طریق سیاهه وارسی و در بخش محتوا از طریق مشاهده و مصاحبه سازمان یافته با مدیران سه پایگاه گردآوری شد. میزان مطابقت سه پایگاه سید، مگ ایران و نمامتن با معیارهای ساختار به ترتیب 43/50%، 70/54% و 88/41% برآورد شد. نتایج حاصل از ارزیابی جامعیت، گویای آن بود که پایگاه مگ ایران بیشترین جامعیت (35/36%) را در مقایسه با مجله های کل کشور، و پایگاه سید بیشترین جامعیت (94%) را در مقایسه با مجله های علمی و پژوهشی دارند. بر اساس بررسیهای صورت گرفته در پوشش موضوعی، پایگاه سید در حوزة موضوعی پزشکی و پیراپزشکی غنیتر بود، ولی پایگاه های مگ ایران و نمامتن در حوزه موضوعی علوم انسانی، مجله های بیشتری را دربرداشتند. پایگاه نمامتن بر خلاف دو پایگاه سید و مگ ایران، به دلیل استفاده از زبان نمایه سازی کنترل شده، روند مشخص و منسجمی برای نمایه سازی مجله ها داشت. پایگاه های سید و مگ ایران به دلیل روزآمدسازی روزانه، و پایگاه نمامتن به دلیل پوشش گذشته نگر وسیع تر، در شرایط بهتری قرار داشتند. نتایج حاصل از بررسی ویژگیهای منحصر به فرد ساختاری و محتوایی پایگاه ها مبین آن بود که پایگاه سید از این نظر در رتبة نخست قرار دارد. یافته های حاصل از محاسبه همپوشانی سنتی نشان داد بیشترین همپوشانی بین پایگاه های مگ ایران و نمامتن (82/23%) و کمترین همپوشانی بین دو پایگاه سید و نمامتن (67/0%) بود. همپوشانی کلی بین سه پایگاه نیز 12/5% برآورد شد. محاسبه همپوشانی نسبی در پایگاه مگ ایران (47/10%) بود. به طور کلی، هر سه پایگاه میتوانند با توجه بیشتر به معیارهای مطرح شده در سیاهة وارسی، بر قابلیتهای ساختاری خود بیفزایند. در بخش محتوا نیز افزایش جامعیت و توسعة پوشش موضوعی، استفاده از رویکرد ترکیبی، یعنی زبان آزاد و کنترل شده، عدم گزینش در نمایه سازی، افزایش پوشش گذشته نگر و کاهش دورة روزآمدسازی، در هر سه پایگاه توصیه میشود.