کمال روحانی

این مقاله به بررسی «تساهل و تسامحِ» اسلامی و مقایسه آن با «تولرانس» در مسیحیت جدید می پردازد. اندیشه تولرانس(تساهل و مدارا)ی مسیحی، با رویکرد کنونی خود به قرن شانزدهم و هف دهم میلادی باز می گردد و زاده تحوّلاتِ نهضتِ اصلاح دینی است؛ پس از دولتی کردنِ مسیحیت به وسیله کُنستانین و بر پایی دادگاه های تفتیشِ عقاید و سخت گیری بر منتقدان و کشتن بسیاری از روشنفکران. لذا ازاین رو، تساهلِ مسیحی در این مفهوم «بر دین» است، نه « در دین»؛ یعنی خارج از حوزه مسیحیت بوده و زاده ضرورتِ اجتماعی و سیاسی است. در مقابل، اندیش ه تساهل و مدارای اسلامی، ریشه در قرآن، سنّت و اح ادیث امامان معصوم علیه السلام دارد و اکثر مکاتبِ اسلامی، به تساهل و تسامح با تفسیری متفاوت از تولرانس غربی معتقد هستند، یا کلیات آن را باور دارند. این مقاله، درصددِ رسیدن به این واقعیت است که خاستگاه و وجوهِ تساهل در اسلام، نسبت به تولرانس مسیحی، تفاوت هایی اساسی دارد و مقوله تساهل و تسامح، نه بر دین(عَرَضی)، بلکه در دین(ذاتی دین) تفسیر می شود.