زهرا شریفی نیا

فقر روستایی به واسطه فشار بر منابع محیطی و بهره برداری غیراصولی و ناپایدار از این منابع، موجب تشدید تخریب محیط زیست می شود و بحران های زیست محیطی نیز به واسطه تحلیل و از بین بردن منابع مورد استفاده روستاییان، بر شدت فقر آنان می افزاید.هدف از این تحقیق، بررسی نقش فقر اقتصادی و اجتماعی روستایی بر تخریب محیط زیست در مرتع ممیزی شده شوررود در بخش شیب آب شهرستان زابل است. روش تحقیق بر اساس هدف آن، کاربردی است، و داده های مورد نیاز از طریق روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده اند. در روش میدانی ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و واحد آماری، سرپرست خانوار (بهره بردار روستایی) است. بدین منظور، تاثیر عملکرد مستقیم و غیرمستقیم انسان بر تخریب محیط زیست (مرتع) ناشی از فقر اقتصادی و اجتماعی بهره برداران روستایی، بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که پایین بودن متوسط درآمد سرانه خانوارهای روستایی، بازدهی پایین مرتع و عدم دسترسی به فرصت های شغلی، عامل فقر اقتصادی و سطح پایین تحصیلات خانوار روستایی و بالا بودن بعد خانوار، عامل فقر اجتماعی روستاییان استفاده کننده از مرتع بوده است. این عوامل سبب شده اند تا روستاییان از یک طرف با عملکرد غیرمستقیم برای تامین ضروریات زندگی، به نگهداری بیش از حد دام در فضای محدود مرتع بپردازند؛ و از طرف دیگر با تاثیر مستقیم خود از طریق بوته کنی که می تواند در به تاخیر انداختن فرسایش خاک و افزایش طول عمر مرتع مفید باشد، باعث شدت تخریب پذیری مرتع گردند. به طور کلی، فقر اقتصادی و اجتماعی روستاییان (مرتع) از طریق عملکرد مستقیم (بوته کنی به منظور تامین سوخت، فروش و ایجاد آغل) و غیرمستقیم انسان (نگهداری دام مازاد بر ظرفیت مرتع) سبب تخریب محیط زیست شده است.

مقاله حاضر، به بررسی اسکان غیر رسمی و شکل گیری آن در شهر آزادشهر ( محله غلام تپه)، پرداخته است. بررسی متغیرهای لازم مندرج در41 پرسش نامه که از 187 نفرسرپرستان خانوارساکن به دست آمده است، استد لال می کند که علت شکل گیری این پدیده در محله غلام تپه، مهاجرت، مشکلات اقتصادی، فقدان مدیریت واحد در زمینه این مشکلات درحیطه مسائل مهاجرتی و اسکان اولیه مناسب آن ها بوده است. در تحلیل داده ها که از روش تحلیل عاملی با بهره گیری از نرم افزار SPSS انجام شده است، شاخص های اجتماعی و اقتصادی در اولویت اول و دوم، شاخص های بهداشتی - زیست محیطی و کالبدی - فیزیکی در اولویت سوم و چهارم و شا خص های خدماتی و مدیریتی در اولویت پنجم و ششم ساماندهی و توانمند سازی محله غلام تپه بارگذاری گردیده است. در پایان، متناسب با یافته های پژوهش راهبرد های مناسب ارائه گردیده است.

طی نیم قرن اخیر، یکی از اثرات فرآیند شهرگرایی شتابان بر ساختار فضایی و جمعیتی کشور، رشد فزاینده تعداد شهرها، از طریق تبدیل مراکز روستایی به شهرهای کوچک می باشد. شهر کنونی نگین شهر در شهرستان آزادشهر(استان گلستان) یکی از این شهرهاست، که در سال1383به شهر تبدیل شده است. هدف این مقاله بررسی نقش شهر نگین شهر به عنوان یک کانون شهری کوچک در توسعه نواحی روستایی پیرامون آن است. بدین منظور،6عملکرد درقالب35متغیر با بهره گیری از روش تحلیل شبکه بررسی و جریانات و روابط موجود در سطح دهستان مورد مطالعه، در دو مقطع قبل و بعد از شهر شدن نگین شهر مقایسه و بررسی شده است. داده های حاصل از تحلیل جریانات نشان می دهد که در دوره اول با توجه به تمرکز اکثر خدمات در شهر آزادشهر، نقاط روستایی دهستان نظام آباد بیشترین وابستگی را به این شهر داشته، اما در دوره دوم با تمرکز این نوع خدمات در شهر نگین شهر(برعکس دوره اول) از وابستگی سکونتگاه های دهستان به شهر آزادشهر کاسته شده است، همچنین درصد تراکم هر یک از عملکردها بعد از شهر شدن نگین شهر نسبت به دوره قبل تا حدودی بهبود یافته که دلیل آن استقرار و پراکندگی این نوع خدمات در نقاط روستایی دهستان می باشد. بررسی ارزش مرکزیت (نزدیکی) در دو دوره قبل و بعد از شهرشدن نگین شهر نشان می دهد در هر دو دوره در ناحیه مورد مطالعه نگین شهر نزدیکی بیشتری نسبت به سایر سکونتگاه ها داشته و به عنوان مکان مرکزی نقش مهمی را در خدمات رسانی به نواحی پیرامون خود و کاهش وابستگی نواحی روستایی به مرکز شهرستان ایفا نموده است.

فقر روستایی به واسطه فشار بر منابع محیطی و بهره برداری غیر اصولی و ناپایدار از این منابع موجب تشدید تخریب محیط زیست می شود و بحرانهای زیست محیطی نیز به واسطه تحلیل و از بین بردن منابع مورد استفاده روستائیان، بر شدت فقر آنان می افزاید. در تحقیق حاضر هدف آن است نقش فقر اقتصاد روستایی بر تخریب محیط زیست درمراتع ممیزی شده بخش پشت آب شهرستان زابل مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق بر اساس هدف کاربردی و داده ها ی مورد نیازاز طریق روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. در روش میدانی ابزار گرد آوری اطلاعات پرسشنامه و واحد آماری، سرپرست خانوار(بهره بردارروستایی) است. بدین منظور تأثیردو عملکردمستقیم وغیر مستقیم انسان بر تخریب محیط زیست(مرتع)که نتیجه فقر اقتصادی واجتماعی بهره برداران روستایی است بررسی شده است. این تحقیق نشان می دهدکه،: پایین بودن متوسط درآمد سرانه  خانوارهای روستایی، بازدهی پایین مرتع و عدم دسترسی به فرصت های شغلی عامل فقر اقتصاد روستایی و سطح پایین تحصیلات خانوارروستایی وبالا بودن بعدخانوارعامل فقراجتماعی روستاییان استفاده کننده از مرتع بوده است. این دو عامل سبب شده است تاروستاییان باعملکرد غیر مستقیم جهت تامین ضروریات زندگی به نگهداری بیش از حد دام در فضای محدود مرتع بپردازند، از طرفی باعملکرد مستقیم ازطریق بوته کنی که می توانددر به تاخیر انداختن فرسایس خاک و افزایش طول عمر مرتع مفید باشد؛ باعث شدت تخریب پذیری مرتع  گردند. نتایج تحقیق بیانگرآن است که فقر اقتصادی واجتماعی روستاییان سبب تخریب محیط زیست (مرتع)از طریق عملکرد مستقیم انسان( بوته کنی جهت تامین سوخت، فروش وایجاد آغل) و عملکردغیر مستقیم انسان(نگهداری دام مازادبرظرفیت مرتع) شده است.