مینا هلالی ستوده

عشق یکی از موضوعات مهمی است که در سال های اخیر به خصوص در ایران موردتوجه صاحب نظران علوم اجتماعی قرارگرفته است. تحولات مناسبات اجتماعی تا سطح روابط عاطفی نیز نفوذ پیدا کرده و گونه جدیدی از انتظارات را رقم زده است تا جائیکه می توان ادعا کرد وجود عشق در مناسبات میان فردی دغدغه اکثر افراد است. پیامد این تحول پژوهشگران حوزه های مختلف به بررسی موضوع عشق در جامعه از چشم اندازهای مختلف پرداخته اند و حجم انبوهی از تحقیقات پیرامون این موضوع شکل گرفته است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابعاد و گونه های عشق ازطریق روش فراترکیب تلاش دارد با واکاوی در یافته های پژوهش های پیشین به این سوال پاسخ دهد که چه ابعاد، گونه و مسیرهای تحولی از عشق را می توان در میان پژوهش های انجام شده شناخت. ازاین منظر این پژوهش ازنظر هدف نظری بوده ومحقق پس از بازبینی مقالات مرتبط آن ها را با یکدیگر ترکیب کرده است. بنابراین پس از بررسی های اولیه ونظر متخصصان این حوزه، ازسال های 1388 تا1400، 21 مقاله از میان 114 مقاله رصدشده درپایگاه های اطلاعاتی به عنوان جامعه آماری انتخاب ومورد بررسی وارزیابی دقیق صورت گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهند تاکنون در4 مضمون اصلی و 33مضمون سطح دوم پیرامون ابعادو انواع عشق درجامعه ایران، تحقیق صورت پذیرفته که پس از طی مراحل متعدد مدل مفهومی مرتبط بااین موضوع ارائه شده است. فهم نتایج این مطالعه که ماحصل تحقیقات پیشین است می تواند به عنوان راهنمای جامع برای محققان در این حوزه عمل کند

مسائل زنان، همانند مسائل بسیاری از گروه های خاص و آسیب پذیر در جامعه ایران، تنها چند دهه است که هدف تأمل و بحث قرار گرفته است. در این میان، پژوهش های اندکی را می توان یافت که فرصت و امکان خوبی برای ارائه بحث های راهگشا فراهم آورده اند. کتاب گزارش وضعیت اجتماعی زنان، به منزله کوششی درجهت شناخت وضعیت زنان در دهه 1380، یکی از این نوع اقدامات موفق به شمار می آید. این مجموعه دومین اثر ملی مؤسسه رحمان (رشد، حمایت، اندیشه) است که از سال 1386 با هدف شناخت علمی و رصد آسیب های اجتماعی ایران و آینده نگری درباره آن تشکیل شده است. اثر نخست این مؤسسه، کتاب گزارش وضعیت اجتماعی ایران[1] است که بررسی مسائل زنان و برخی گروه های آسیب پذیر دیگر را در اولویت قرار داده است. کتاب گزارش وضعیت اجتماعی زنان در ایران (1380-1390) در سال 1394 به کوشش نشر نی منتشر شد و در سال 1395 به چاپ دوم رسید. این کتاب به همت فاطمه جواهری، مدیر طرح، و با گردهم آمدن چهل نفر از پژوهشگران و استادان دانشگاه درباره 24 موضوع مربوط به زنان تدوین شده است. این نوشتار بر آن است تا به اختصار نشان دهد که این کتاب چه تصویری از وضعیت و مسائل زنان ایران ترسیم کرده است و با دیگر آثار منتشرشده درباره زنان چه تمایزهایی دارد. [1] این گزارش به همت دکتر سعید مدنی و همکاری پژوهشگران و صاحب نظران به نام کشور در سال 1390 منتشر شده است.

مقاله حاضر با تمرکز بر روابط قدرت و مقاومت مندرج در سرمایه­ کلامی گفتمان های رقیبی که در متن منازعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دو دهه پیش از انقلاب اسلامی (1357) حاضرند، چگونگی برساخته شدن محدوده معنایی و ساختار اجتماعی سوژه زن انقلابی را نشان می دهد. بدین منظور، با تکیه بر بنیان نظری و روش­شناسی که از پیوند استراتژیک امکانات مفهومی نظریه گفتمانی لاکلاو و موفه و نظریه تاریخی–گفتمانی وداک برآمده است، نگاهی گذرا به سوژگی زنانه در گفتارِ مهم ترین شخصیت های سیاسی و فرهنگی دوران مزبور، یعنی محمدرضا پهلوی و امام خمینی(ره)، افکنده و در پیوند با رخدادهای زمینه، فرایند واسازی گفتمان های سنتی و مدرن و در پی آن ساخت زدایی از «زن به عنوان سوژه صرفاً جنسی یا جنسیتی» را در پرتو ظرفیت­های زبانی اندیشه پردازان شاخص انقلاب اسلامی ـ آیت اله مطهری، دکترشریعتی و امام خمینی(ره)ـ بررسی کرده ایم. سپس چگونگی شکل گیری مفهوم «زن به عنوان سوژه انسانی» را درون شبکه­های معنایی صورت بندی گفتمان انقلاب اسلامی به تصویر کشیده ایم.

مقاله حاضر به مطالعه نسبت میان تن زنانه و ساختارهای سیاسی در گفتمان انقلاب اسلامی می پردازد. در این راستا تلاش شده با تأکید بر نظریه فوکو در مورد مناسبات قدرت و بدن و نیز مطالعه تجربی وجوه نمادین بدن زنانه در ارتباط با گفتمان انقلابی به فهمی از الگوی ساماندهی نمادین به تن زنانه دست یابیم. این تحلیل نشان داد که گفتمان انقلابی بنا به ضرورت های اجتماعی و سیاسی مقتضی در دوره تکوین خود با الگوی خاصی از نظارت بر تن زنانه هم نشان گردید. تحولات پدید آمده در زمینه اجتماعی در سطح درون گفتمانی و برون گفتمانی و نیز تداوم این هم نشانی منجر به بروز چالش هایی در گفتمان انقلابی شد. با در نظر گرفتن اهمیت و اولویت گفتمان انقلابی، بازنگری در ساختار درونی این گفتمان به منظور رهاسازی آن از وابستگی به دال های آسیب زننده ضروری به نظر می رسد. در این راستا دو استراتژی بازسازی، بازگشت به مبدأ و بازسازی بنیادین، پیشنهاد می گردد.

مقاله حاضر به مطالعه گفتمان مقاومت در مقابل شبه مدرنیته نظام پهلوی می پردازد. الگوی نظارت بر تن زنانه، محور این مطالعه هم در بررسی ساختار گفتار حاکم و هم گفتمان مقاومت است. با استفاده از نظریه فوکو در مورد مناسبات قدرت و بدن و نیز نظریه گفتمانی لاکلا و موفه سعی شده تا مرزهای معنایی برساخته شده حول مدلول تن زنانه درون بستری از منازعات و رخدادهای اجتماعی- سیاسی دوران پیش از انقلاب، ترسیم شود. این تحلیل نشان داد که پهلوی دوم در انقلاب سفید با بهره گیری از تن نمایشگر زنانه اراده به غربی سازی جامعه ایرانی را پیش برد. این گفتمان که در متن جامعه در حال تکوین و انتشار بود از سوی حاشیه سنّتی مورد هجوم قرار گرفت؛ مواجهه این دو گفتمان منجر به ظهور گفتمان سومی شد که با توجّه به قوّت استعاری اش از عوامل تأثیر گذار در پیروزی انقلاب اسلامی شد. این گفتمان با طرد سنّت و تجدد به معنای رایج آن الگوی نویی را ترسیم کرد که توانست اغلب گروه ها را ذیل چتر استعاری خود برای ایجاد جامعه ی آرمانی هم صدا سازد.

در این مقاله سعی شده است تا رابطه گونه های متعدد دینداری با میزان سرمایه اجتماعی در شهرستان کاشان نشان داده شود. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چه رابطه ای بین گونه های متفاوت دینداری و سرمایه اجتماعی وجود دارد. آنچه موجب توجه به این موضوع شده، تاکیدی است که در نظریات گوناگون، بر دین به عنوان یکی از مهم ترین منابع سرمایه اجتماعی شده است. به طوری که در سال های اخیر با رشد مباحث مرتبط با سکولاریسم، به دین و تغییرات آن و همچنین پیامدهای آن تغییرات، توجه بیشتری شده است، هرچند « پیتر برگر» با بیان سکولارزدایی به رد نظریه سکولاریزاسیون پرداخته و حیطه فردی را تا حدودی، ایمن از تاثیر نیروهای سکولار کننده دانسته است، دغدغه اصلی این پژوهش شناخت پیامدهای احتمالی رانده شدن دین از عرصه اجتماعی است که در بسیاری از موارد با در نظر گرفتن نیرومندی دینداری در سطح فردی مورد بی اعتنایی قرار گرفته است. در این مقاله، تلاش شده است تا ضمن استفاده از چارچوب مفهومی «فوکویاما» و «پاتنام» و توجه به ابعاد سرمایه اجتماعی (اعتماد، انسجام و مشارکت)،­با روش پیمایش به بررسی رابطه گونه های شناخته شده دینداری در جامعه مورد بررسی(غیر رسمی، فقهی سیاسی، مناسکی، تعهدی- تعلقی،کثرت گرا،ترکیبی، بی واسطه) و سرمایه اجتماعی پرداخته شود. جامعه آماری مورد بررسی در این تحقیق، مردم شهرستان کاشان بوده است که از طریق فرمول کوکران 383 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهند که گونه هایی از دینداری که دارای عناصر جمعی هستند (همانندگونه های فقهی - سیاسی، مناسکی، تعهدی- تعلقی) با سرمایه اجتماعی رابطه مثبت دارند و موجب تقویت آن می گردند و گونه هایی از دینداری که عناصر فردی در آنها غالب است (همانند گونه­های غیر رسمی، بی واسطه) رابطه منفی با سرمایه اجتماعی دارند.