علی پیرانی شال

أسهمت جماعه الدیوان فی حرکه التجدید التی غمرت الأدب العربی فی بدایه القرن العشرین ویبدو من النظر فی قصائد کثیره بأن شعر جماعه الدیوان حاول أن یقدم أفکارا جدیده وبدأت الرغبه فی الخروج علی التقالید الأدبیه القدیمه والأعراف الشعریه السائده، إلاّ أنها لم تکن بعیده عن أجواء الشعر القدیم بعدا کبیرا. الخصائص الفنیه للشعر عندهم تظهر فی جمعهم بین الثقافتین العربیه والإنجلیزیه وعند جماعه الدیوان نری إتخاذهم الشعر تعبیرا عن النفس الإنسانیه وما یتصل بها من التأملات الفکریه والنظرات؛ وفی ذلک یشبهون کثیرا من الشعراء الرومانسیین دخلت الجماعه فی تعریف أصول الشعر ومکوناته الرئیسیه العاطفه والخیال والفکره ونری أیضا الصوره الموسیقیه والوحده العضویه وکانوا یشیرون دائما إلی تزاوج هذه العناصر وبجانبه اهتموا بالمضمون فتناولوا الإحتفال بالمعنی وعدم الإحتفال بالصیاغه. إن مناهجهم فی الدراسه الأدبیه تابعه من أسسهم النقدیه وتقوم علی نظریه الأدب عندهم. ویجدر أن نتذکر هنا بأن رغم هذه المظاهر المشترکه نری أن الدراسه والنظریه الأدبیه عند العقاد و المازنی تختلف اختلافا واضحا عن النظریه الأدبیه عند عبدالرحمن شکری .

نگارش اثر آموزشی درباره ی سخنان امیر مومنان (ع) که به حق بعد از قرآن کریم و احادیث رسول اکرم (ص) امری ضروری و ثمربخش می باشد، سخنانی است  که گاه هر جمله آن رهرو را به سر منزل مقصد رهنمون می گردد، ولی عظمت کلمات امام همام چنان است که هرکس را یارای نوشتن درآن باره نیست، بنابراین استاد فرزانه جناب آقای دکتر محمد خاقانی به سبب حسن انتخاب موضوع، بررسی و واکاوی مباحث گوناگون علم بیان وعلم بدیع در نهج البلاغه، سپس به جهت تلاش در خور ستایش درگردآوری مثالها و شواهد زیبا درباره ی مباحث این دو علم و آرایه برخی نظرات شخصی قابل تحسین میباشند و تلاششان درخور قدردانی است. از آنجاییکه کتابهای آموزشی نقش بسیار مهمی دریادگیری دارند، نقد و ارزیابی مستمر آنها و تلاش برای از بین بردن کاستی های آنها امری اجتناب ناپذیر است، از این رو نگارنده ی این مقاله، کتاب ارزشمند جلوه های بلاغت درنهج البلاغه را نخست به دقت مطالعه نموده، سپس ضمن احترام به مؤلف اثر واحترام به زحمات فراوان و منزلت والای علمی ایشان علاوه بر ذکر نقاط قوت، چند نکته را به منظور بهبود و بالابردن کیفیت اثر متذکر می گردد .

إنّ الشکوی حاله شعوریّه تقوم علی وجع داخلیّ یلمّ بالمرء خلال موقف یستوجب التعب والصراخ وأحیاناً البکاء. إنّ حافظ إبراهیم ذاق طعم الشدّه فی حیاته ویحفل شعره بوصف إخفاقهولوعته علی ما فات من السعد. من جانب آخر إنّه سمع شکاوی المظلومین وشارک فی مصائبهم، فنری الشاعر صاحب نفس شاکیه. نجد فی شعره الشاکی الارتباط الوثیق بین معجمه الشعری وبین حالاته الحزینه حیث ألفاظه تبیّن لنا نفساً ألیمه واعتمد الشاعر علی ألفاظ تخلو من الغرابه، واستخدم لغه الماضی فذکر الماضی کان کبلسم یشفی جروحه.

شغلت الألوان حیّزاً بارزاً من اهتمام الأدباء لإستخدامها فی النص الأدبی خدمهً للصور الشعریه عندهم؛ لأنّ الألوان تعتبر من العناصر الأساسیه للصور الحسیه فی الشعر، والألوان تحدث الثراء والجاذبیه فی فضاء الصور البصریه، والشعراء المعاصرون یرسمون بالألوان صوراً تجلب المتعه والجمال. وإنّ حضور الألوان فی أشعار نازک الملائکه کغیرها من الشعراء المعاصرین یتکوّن رکناً فنیاً أساسیاً من الأرکان التعبیریه والبلاغیه، و نازک الملائکه قامت بتوظیف الألوان فی أشعارها علی مستوی وسیع ومنها اللون الأزرق والأصفر والأبیض؛ فتربط نازک الملائکه دلاله اللون الأبیض بالطهاره والنقاوه والأمل کما یحمل اللون الأزرق عندها معنی الهدوء، والصفاء، والصدق وترمز باللون الأصفر إلی الذبول، والفناء، وسوء الحال.

رنگ برجسته ترین عنصر در شکل گیری تصاویر حسی شاعران قدیم و معاصر به شمار می رود و شاعران از واژگان رنگین در عینی تر شدن و واقع نمایی تصاویر شاعرانه و کشف و توضیح روابط میان اجزای تصاویر شعری بهره برده اند. در این میان ""نازک الملائکه"" نیز از رنگ های مختلفی برای تعبیر از افکار و عواطف و احساسات خود در سطح گسترده ای بهره می برد. به دلیل اهمیت و زیبایی های دو رنگ قرمز و سبز در اشعار او، این مقاله به نقد و بررسی زیبایی های این دو رنگ و دلالت های آن در اشعار ""نازک الملائکه"" می پردازد. روش کار در این مقاله توصیفی- تحلیلی و آماری است. رنگ ها بازگو کننده احساسات و غم و شادی های اوست و گاهی موارد نازک الملائکه از جایگاه غیر حقیقی رنگ ها بهره گرفته و رنگی را به رنگ دیگری به عنوان عنصر زیبایی و القای مفاهیم سیاسی و اجتماعی تبدیل کرده است. توجه زیاد شاعر به رنگ ها و معانی متنوع و دلالات های نمادی و زیبای آن ها نشانگر نگاه هوشمندانه شاعر به دقائق هستی و طبیعت اطراف خود و تأثیرپذیری او ازحوداث و تحولات سیاسی و اجتماعی اوست. انتخاب قرمز میل درونی او را به کوشش نشان می دهد که به مدلول هایی مثل آزادی خواهی و عشق و حیا دلالت دارد و انتخاب رنگ سبز بعد از قرمز نماد امید و زندگی و تحقق آرزوهاست.

رنگ ها از دیرباز در شکل گیری تصاویر شعری شاعران نقش مهمی را ایفا کرده اند و تصاویر رنگین یکی از بارزترین مظاهر واقعی و حسی نزد شاعران به شمار می روند و شاعران از واژگان رنگین برای کشف و توضیح روابط میان اجزای تصاویر شعری و گاه برای تبیین و تعبیر افکار خود از آنها بهره برده اند. و در این میان شاعر نوپردازی چون ""نازک الملائکه"" که با در هم شکستن قالب های سنتی شعر قدیم، تحولی شگرف در شعر معاصر عربی ایجاد کرد، به نوبه ی خود، مثل سایر شعرای معاصر عرب، به رنگ ها توجه خاصی نشان داد. رنگ ها در اشعار نازک الملائکه به شکل های مختلفی ظاهر می شوند که تحوّل رنگی و نابودی رنگ ها و تطابق دو رنگ و تعدّد رنگ ها و توصیف خود رنگ از جمله ی آنهاست. توجه زیاد شاعر به رنگ ها و معانی متنوع و دلالات های نمادین و زیبای آنها نشانگر نگاه هوشمندانه شاعر به دقائق هستی و طبیعت اطراف خود و تأثیرپذیری او از حوداث و تحولات سیاسی و اجتماعی اوست. این مقاله به بررسی ارزش های شکل گرفته برای رنگ ها در اشعار نازک الملائکه می پردازد. روش کار در این مقاله توصیفی – تحلیلی است.

درسنا فی هذا المقال القصص القرآنیه و شخصیاتها، و میادین استعمالها فی دیوان معروف الرصافی؛ و بَیّنّا مدَی تأثّر الشاعر بها و تلاؤمها بمضمون قصائده، و استخدامه فنّیاً و موضوعیاً فی خلق أجواء معنویه فی شعره، و ایصال المراد من الشعر الی المتلقّی. قد استحضر الشاعر قصّه آدم(ع) و هبوطه من الجنّه إلی الأرض، سلیمان(ع) و بلقیس ملکه سبأ، یوسف(ع) و جماله، موسی(ع) و عیسی(ع) و معجزاتهما، و محمد(ص) و کمالاته. قد اختار الشاعر من القصه أجزاء تساهم فی إثراء نصّه الشعری و أهدافه و قد أشار بصوره تلمیحیه فی کثیر من أشعاره، و قد عوّل فی اشاراته القصصیه علی وعی القارئ و معرفته بالقصه القرآنیه.

تقصد هذه المقالة دراسة مضامین الرثاء الحسینی فی ملحمة «عید الغدیر» للشاعر المسیحی بولس سلامة بدءً بمقدمة فی أدب الطفّ، ومن ثمّ تتحدّث المقالة عن حیاة الشاعر القاسیة وآثاره، خاصة ملحمته الإسلامیة الکبرى التی نال بها الشاعر شهرة مدویة فی عالم الأدب؛ کما تشیر إلى شخصیته التی دفعته إلى التصدی لها، العمل الذی یمثّل غنى روحه التی تسامت عن روحیة معلبة؛ بعد أن أبدى رغبته فی نظم الشعر فی أهل البیت (ع)، خاصة الإمامین علی والحسین (ع)، و تغنّى بأمجادهم. فلم یکن باستطاعة الشاعر أن یسرد التاریخ من دون أن یبدی موقفه من هؤلاء الأطهار وهو یراهم کنموذج مثالی یحتذى؛ وهذه الدعوة من جانب شاعر مسیحی إلى التمثّل بالإمامین (ع) تستوقفنا أکثر حینما نعلم أنّه نظم ملحمته فی العام نفسه الذی احتلت فیه فلسطین. وهو بذلک یعتقد أنّ الأمّة العربیة فی ذلک الزمن لأحوج ماتکون إلى التمثّل بأبطالها الغابرین. هذا و قد تجلّى انجذاب الشاعر بشکل خاصّ عند الحدیث عن واقعة الطفّ، بحیث نجده یبکی لیلة نظم مصـرع الحسین (ع) فیسطر بقلمه ما یبکی الآخرین. وهکذا فإنّه ومن خلال إظهار أحاسیسه ومشاعره المرهفة یخرج فی أحیان کثیرة على التقلید المعروف فی الملحمة کنوع من الشعر اللاشخصی وذلک خروج لاتعیب منه ملحمته، بل نراها تنال إعجاب النقّاد واستحسانهم. وأخیراً تنتقل المقالة إلى تعداد مضامین رثاء الإمام الحسین (ع) فی ملحمة سلامة، من ذکر فضائله (ع) وبیان عظمة مصیبته وغیرهما ممّا ورد فیها.

حافظ ابراهیم که از شعرای مشهور مصر است در سبک شعری خویش از سامی بارودی و اسماعیل صبری، و در اشعار دینیش از شیخ محمد عبدُه تأثیر پذیرفته است. این تأثیرات در موضوعات حجاب، زکات، شورا، اصلاح دینی، جهاد، تساهل دینی و توسل به پیامبران X و اولیاء خداوند متعال نمایان است. وی تحت تأثیر شیخ محمد عبده پوشیه/نقاب زنان را که در آن زمان و اکنون نیز رایج است رد کرده، آن را از امور شرعی نمی داند. همچنین توسل به اولیاء خدا را رد می کند و از مردمی که به زیارت ضریح ایشان می روند انتقاد می نماید. «شاعر نیل» که از کودکی از فقر رنج برده، با اشعار خویش به یاری فقیران برخاسته، از توانگران می خواهد به آنها کمک کنند؛ از این رو زکات را می ستاید. وی با تأکید بر مشورت و شورا، سعادت جامعه را در آن می بیند. همچنین بر انحرافات دینی تاخته، محمد عبده را به خاطر تلاش هایش در این زمینه مدح می کند. نیز خواستار جهاد با اشغالگران مصر بوده، گاهی اشعاری تند بر ضدّ آنها سروده است. او از مسلمانان و مسیحیان می خواهد که به اختلافات مذهبی دامن نزنند و با یکدیگر متحد باشند. حافظ ابراهیم در اشعار دینیش متأثر از اندیشه های محمد عبده است، اما نگره ها و باورهای شخصی وی نیز در این حوزه ها نقش داشته است.