سید احمدرضا علایی طباطبایی

طی چندسالی که از شکل گیری فن بازار در کشور می گذرد، ساختار مذکور به دلایل مختلف به عنوان بازار فناوری فعالیت نکرده و عملکرد خود را محدود به اطلاع رسانی در حوزه های مختلف کرده است. این در حالی است که وظیفه اصلی فن بازار و کارکردی که باعث ایجاد ارزش افزوده می شود، عملکرد آن به عنوان سامانه خرید و فروش فناوری است. در این مقاله بعضی از عوامل تأثیرگذار بر این مشکل، احصا شده اند. آنچه در مقاله حاضر مدنظر است، بررسی موانع و چالش های شکل گیری و توسعه فن بازار و یافتن میزان اهمیت آنهاست که از طریق ارزیابی مجدد و روزآمد کردن مطالعات انجام شده در مورد فن بازار و و احصاء موانع در حوزه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و... انجام خواهد شد. همچنین از روش های آماری رگرسیون مرحله ای و نیز تحلیل همبستگی، میزان اهمیت هرکدام از موانع مذکور مشخص خواهد شد. با مشخص شدن موانع مذکور و نیز میزان اهمیت آنها، علاوه بر برنامه ریزی بهتر و دقیق تر برای ایجاد فن بازار ملی، مراکز متولی مانند پارک های علم و فناوری که وظیفه مدیریت تحقیق و توسعه را بر عهده دارند، تلاش خود را معطوف به داشتن ساختاری متمرکز، کارآمد و در خدمت توسعه فناوری کشور خواهند کرد. بنابراین، مقاله حاضر سعی بر آن دارد تا ضمن احصاء کردن موانع مذکور، به منظور برنامه ریزی برای رفع موانع، میزان اهمیت و تأثیرگذاری هرکدام را نیز مشخص نماید.

مراجعه به مدلهای بین المللی سازی رایج دنیا و نیز مشاهده فرآیند کلی آن، حاکی از تفاوتهای عمده در این مدل ها و مسیر پیش روی شرکت ها برای طی این فرآیند است، به نحوی که می توان بین المللی سازی به صورت سنتی و تدریجی را در یک سوی طیف و تولد شرکت بین المللی از ابتدا، موسوم به بین المللی سازی یکباره را سوی دیگر طیف بین المللی سازی دانست. در این مقاله برآنیم تا ضمن بررسی تجربه فرآیند بین المللی سازی سه شرکت دانش بنیان ایرانی، مشابهت و افتراق آن را با مدل های یادشده بررسی نماییم. برای تحلیل مذکور، پس از بررسی مبانی نظری، از اطلاعات مستخرج از مطالعه موردی فرآیند بین المللی سازی سه شرکت دانش بنیان فعال در حوزه سلامت در طول ده سال استفاده گردید. در ادامه، چارچوب مفهومی تحقیق با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا در قالب بیست گام بین المللی سازی شرکت ها در چهار دسته کلی استخراج شد. پس از تایید چارچوب توسط گروه کانونی، پرسشنامه ای با استفاده از گام های شناسایی شده طراحی و در اختیار 46 خبره فعال در حوزه بین المللی سازی قرار گرفت. خروجی تحلیل عاملی انجام شده در ادامه، مبین تأیید ابعاد چارچوب پیشنهادی توسط خبرگان است. نتایج پژوهش نشان می دهد که فرآیند بین المللی سازی در محدوده مورد مطالعه، به مدل های سنتی و گام به گام نزدیک تر بوده و قابل تفکیک به چهار مرحله کلی می باشد که می توان آن را در مراحل توانمندسازی، صادرات آزمایشی، صادرات منظم و فعال در حوزه بین الملل توصیف کرد.

در مطالعات تجارت بین الملل با در نظر داشتن محدودیت های شرکت های کوچک و متوسط برای ورود به فرآیندهای بین المللی، بر ضرورت حمایت دولت از بین المللی سازی این شرکت ها تأکید می شود. هدف این مقاله، آسیب شناسی سیاست های اتخاذشده برای حمایت از بین المللی شرکت های دانش بنیان در ایران است؛ به این منظور، کاستی های ساختاری برنامه های موجود و محدودیت های برنامه ها در تحقق کارکردهای سیاست بین المللی سازی مورد بررسی قرار گرفته است. منظور از کارکردهای سیاست بین المللی سازی، فرآیندهایی است که باید برای حمایت از بین المللی سازی کسب وکار توسط سیاست ها پشتیبانی و اجرا شوند. کارکردهای مورداستفاده در چارچوب تحلیلی این پژوهش با بررسی تجربه بین المللی سازی کسب وکار در کشورهای مختلف شناسایی شده که عبارت اند از: تأمین اطلاعات؛ هماهنگ سازی اقدامات؛ ارتقای نیروی انسانی؛ شبکه سازی بین المللی؛ تسهیل تجارت؛ تأمین مالی و کاهش ریسک تجارت؛ توسعه زیرساخت تجارت بین الملل؛ و حمایت های اختصاصی از کسب وکارها. در گام بعد، برنامه های حمایت از بین المللی سازی کسب وکار دانش بنیان در ایران از یک طرف به تفکیک کارکردها و از طرف دیگر مبتنی بر مؤلفه های ساختاری مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که سیاست های بین المللی سازی مورد مطالعه، به مرور اختصاصی تر و با مشارکت بالاتر بخش خصوصی طراحی و اجرا شده اند. اما موانعی مثل ضعف در هماهنگی بین بخشی، محدودیت در دسترسی به زیرساخت های بین المللی تجارت و ساختارهای ناکارآمد در طراحی و اجرا، اثربخشی این سیاست ها را با محدودیت روبرو کرده است.