کارنامه ی تحلیلی گفتگوی تمدن ها (مقاله ترویجی حوزه)

یکی از موضوعاتی که از دیرباز ذهن اندیشمندان را به خود مشغول داشته این است که انسان‏های متمدن بتوانند در قرن بیست و یکم، در یک کلبه‏ی تفاهم، با هم گفتگو کنند. زیرا یک فرهنگ یا تمدن در صورتی می‏تواند کاملاً رشد کند که بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند، بنابراین پارادایم مناسب برای یک تمدن همانا گفتگو است، نه برخورد.
برای کسانی که دغدغه‏ی حیات انسانیت را دارند، گفتگوی جهانی تمدن‏ها از اهمیت خاصی برخوردار است و القای تفکر گفتگو به جای برخورد که از سال 1377 توسط ایران طرح شده، و استقبالی که در سطح بین‏المللی از آن شد، این واقعیت و نیاز را ملموس‏تر ساخته است. کشورها جوشش خاصی نشان دادند و با این که متحد ما نبودند، در برهه‏ای، از آن استقبال کردند، چنان که پیشنهاد نام‏گذاری سال 2001 ، به عنوان سال گفتگوی تمدن‏ها، را که از سوی ایران مطرح شده بود، به اجماع، تصویب کردند و خود نیز گام‏هایی در تحقق آن برداشتند.
البته حفظ چنین چیزی بسیار دشوار است، زیرا برای تمدن‏های قدرتمند گوش ندادن به حرف دیگران و حذف آنها بسیار آسان‏تر می‏نماید.
چنان که در تحلیل روندی زیر ملاحظه می‏شود تعداد نشست‏های قابل توجهی در این چند سال، در داخل و خارج، انجام شده و ثمراتی نیز در بر داشته است که در دو بعد نظری و عملی درخور توجه است:
بخش نخست: تحلیل توصیفی
الف - نظری
* قبول داعیه داری رهبری گفتگوی تمدن‏ها از سوی دول غربی و شرقی نسبت به ایران، تلویحا، این شانس را به ایران داد تا دول غربی او را به مثابه‏ی قدرت نوظهوری به رسمیت بشناسند.
* در برابر نظریه‏ی مهم و استراتژیک «برخورد تمدن‏ها» نظراتی مانند «آمیختگی تمدن‏ها»، نظریه‏ی «پایان تاریخ»، نظریه‏ی «مرشایمر» ارائه شد و لیکن نتوانستند آن را از کرسی اقتدار پائین بیاورند، اما طرح گفتگوی تمدن‏ها توانست عملاً بدیل مناسب و کارامدی را جایگزین آن نماید، که اگر نبود حمایت‏های کلان و آن چنانی امریکا و استفاده از نفوذ خود در غرب اروپایی و سایر کشورهای هم پیمان در تحکیم نظریه‏ی برخورد، تا کنون آن نظریه به زباله دانی تاریخ افتاده بود، زیرا نظریه‏ای است پارادوکسیکال و پرنقاش.
* سرانجام طرح گفتگوی تمدن‏ها این تجربه را به دست داد که این نظریه نیز چونان نظریه‏ی برخورد، نیاز به پارادایمی داشت، تا بتواند در مصاف با آن استقامت نماید، و این یک ضرورت علمی و اجتماعی است که از چند سال قبل از مطرح شدن می‏بایست تهیه و در معرض نقد جهانیان قرار می‏گرفت، در حالی که چنان به نظر می‏رسید که قبل از طرح آن در سازمان ملل متحد، سابقه‏ی ذهنی نزد اندیشمندان ما نداشته است.
* و سرانجام، پیش آمدهایی چون عکس العمل‏های واقعه‏ی 11 سپتامبر 2001، جنگ افغانستان، جنگ عراق و ده‏ها حادثه‏ی تروریستی دیگر و از رونق انداختن طرح گفتگو، به ما آموخت که در پیشبرد طرح‏هایی با اهداف انسانی باید از اهرم‏هایی متکی بر قدرت و نفوذ استفاده نمود، و از ابزارهای علمی چون تئوریزه نمودن، به دست گرفتن سکان تکنولوژی، کسب محوریت سیاسی - اقتصادی بهره گرفت و گرنه مهر پایان خوردن بر ایده‏ی گفتگو به وسیله‏ی قدرت مهاجم، سرنوشتی خواهد بود که در انتظار آن می‏باشد.
* ایده‏ی گفتگوی تمدن‏ها همچون نظریه‏ی برخورد تمدن‏ها از منظر سایبرنتیکی،(1) یک واقعیت تاریخی و اجتماعی است. (توضیح:) در یک قیاس تمثیلی اگر مثلاً گفتگوی تمدن‏ها به نمک تشبیه شود فزونش و یا نبودن آن، هر دو مسأله آفرین می‏شود: فزونش آن موجب تشنگی شدید و پیامدهای آن است، چنانچه در صورت مصرف بیش از اندازه‏ی آب و پائین آمدن مقدار نمک در خون، در نتیجه بازخور (فیدبک) و تمایل به تناول و مصرف، مقدار از دست رفته‏ی نمک تأمین می‏گردد.
* نمی‏توان این واقعیت را از نظر دور داشت که جهان کنونی به سمت روابط متقابل، گرد شدن، ارتباط و پیوستگی پیش می‏رود و بی گفتگو و مفاهمه، در تمامی سطوح مورد علاقه، امکان کامیابی متصور نیست. از این روی، توقف حرکت‏های صوری آن دلیلی بر ایست کامل آن نیست، و می‏تواند دلیلی بر ورود از مرحله‏ای به مرحله‏ی دیگر باشد، مثلاً از مرحله‏ی گفتگو برای بررسی، به مرحله‏ی گفتگوی عملی، یعنی از مرحله‏ی فرمولی به مرحله‏ی فرایندی آن، چنان که نمونه‏هایی از آن را در گفتگوها برای بازداشتن ایران از پیشرفت در علوم هسته‏ای و مقاومت ایران برای نگه داشتن این حق برای خود شاهد بوده‏ایم.(2)
ب - عملی
* همسویی جبهه‏ی غربی اروپایی، با ایران در مسأله‏ی انرژی هسته‏ای، در مواجهه با هجوم‏های امریکا که در پادرمیانی سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس ظاهر شد، موفقیت و صلاحیت ذاتی این طرح، و صداقت ایران برای نجات بشریت را بر ملا ساخت، زیرا پرچم‏داری طرح گفتگوی تمدن‏ها او را در ردیف قدرتی قابل اعتنا قرار داده بود.
* زعامت گفتگوی تمدن‏ها برای ایران موجب شد تا امریکا و جبهه‏ی متحدش نقش ارزنده و تعیین کننده‏ی ایران را در مسائل خاورمیانه، به ویژه لبنان، افغانستان و عراق، بشناسد.
* خروج از انزوای تحمیلی: مجموعه‏ی تلاش‏ها در این رابطه، عملاً، نشان داد که گفتگوی تمدن‏ها می‏تواند یک راه حل مناسب برای ایران در مقابل دیگر جوامع و در نتیجه خروج از بن بست و انزوای تحمیلی باشد.
* چنان که در پی خواهد آمد همایش‏ها عمدتاً دارای نقش اساسی بوده، هر چند که تعدادی از کنفرانس‏ها و نشست‏ها نیز تأثیر بسزایی در توجیه موضوع گفتگو داشته است.
* ایران، با جدی گرفتن مسأله‏ی گفتگوی تمدن‏ها، توانست آن را در صدر جدول اهتمام یونسکو قرار دهد.
* یک وجه رویکرد ملل مختلف به گفتگوی تمدن‏ها احساس دغدغه‏ای است که برخی نسبت به پیامدهای جهانی شدن دارند. البته این بدان معنا نیست که آنان خواهان ناحیه‏ای شدن (لوکالیزاسیون) نیز باشند، بلکه تا در سایه‏ی گفتگو راه چاره‏ای بیندیشند تا در برابر خطرات و آسیب‏های احتمالی جهانی شدن، به سبک امریکایی، مصونیت یابند.
* در راستای دیدگاه سایبرنتیکی، و برای توجیه رویکرد دول غربی متحد امریکا، اشاره به نکته‏ای خالی از لطف نیست، و آن این است که اصولاً گفتگوی تمدن‏ها ضد یا بدیل برخورد تمدن‏ها نیست و یک ساز مخالف در برابر برخورد تمدن‏ها نمی‏نوازد، چه آن که در گفتگو هم برخورد هست، جر و بحث‏ها و ستیزه‏ها نوع لطیف همان برخورد است، و به عبارتی گفتگوی تمدن‏ها بخشی از طیف وسیع برخورد تمدن‏ها می‏تواند تلقی شود. بدین سان، «گفتگوی تمدن‏ها» همانا تلطیف عارفانه‏ی «برخورد تمدن‏هاو نوسازی نظم جهان» است، که با برخورداری از تشرف موضع، آب بر آتش تواند پاشید و به عنوان تمدن گفت‏وگوگر، چه بسا برتری خود را بر مدعی ستیزه و برخورد محفوظ خواهد داشت.(3)
* براساس گزارش‏های مندرجه در ماهنامه «گزارش گفت و گو» ارگان رسمی مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها تلاش‏های انجام گرفته در این ارتباط، از اواخر سال 2001 تاکنون مسیری فروکاهشی طی کرده است چنان که در تازه‏ترین شماره‏ی گزارش گفتگو (دوره‏ی سوم، شماره‏ی 12) هیچ خبری از این تلاش‏ها نیست.(4)
تحلیل پدیدارشناختی این است که بروز آشفتگی‏های اخیر در منطقه‏ی خاورمیانه، به ویژه از اواخر سال 2003 میلادی، همراه با فشارهای وارده بر ایران - ابتدا در ارتباط با امضای الحاقیه‏ی پروتکل منع سلاح‏های اتمی، و سپس در ارتباط با متوقف ساختن عملیات غنی سازی اورانیوم که به ایران نسبت داده می‏شود - عملاً ایران را در موضع تدافعی سختی قرار داده، اولویت را، در پرداختن به مأموریت انسانی گفتگوی تمدن‏ها، از آن سلب نموده است. از طرفی دیگر، سایر کشورها نیز چون که داعی شخصی نسبت به ورود به این مسأله را نداشته‏اند، مسیر دیالوگ را در کشمکش موجود، به نفع یکی از طرفین تغییر داده‏اند که خود امری طبیعی است.
این از نقطه نظر خوشبینانه، و اما برداشت دیگری هم که ممکن است، چیزی در مقوله‏ی آسیب‏شناسی مرکز است؛ یعنی ممکن است مرکز از وضعیت بسیجی خود خارج و تبدیل به نهاد شده باشد، که ایستایی و عادی شدن فعالیت‏ها در چنین صورتی غیر منتظره نیست.(5)
بخش دوم:
تحلیل آماری کنفرانس‏ها، همایش‏ها و نشست‏های
داخلی، خارجی و بین‏المللی
آنچه در این بخش به نظر شما می‏رسد نوع دیگری از تحلیل به صورت تعقیب روند تلاش‏هایی است که در زمینه‏ی همایش‏ها و نشست‏های عمده‏ی داخلی و خارجی صورت گرفته است(6) و با مقایسه‏ی آغاز و انجام، و کشورهایی که از این طرح استقبال کرده‏اند، همچنین بعد داخلی و خارجی قضیه، می‏توان به روشنی میزان موفقیت‏آمیز آن را دید.
الف - قبل از سال 2000
1. همایش بین المللی چیستی گفتگوی تمدن‏ها (آذر 1377)، در تهران، از سوی سازمان مدارک فرهنگی وزات ارشاد اسلامی برگزار شد.
2. جشنواره گفتگوی تمدن‏ها (ایران، هرمزگان اسفند / 1379)، همراه با نمایشگاه جزیره‏ای و دریایی.
3. دومین اجلاس گفتگوی تمدن‏های ایران و اسپانیا (اسفند 1379)، در مادرید. کنفرانس اول: تابستان 1378 در تهران برگزار شد.
ب - سال 2000
در سال 2000 فقط 6 همایش با صبغه‏ی، اغلب، سیاسی - علمی در خارج برگزار گردیده است.
ب / 1. داخل ندارد.
ب / 2. خارج
1. مقر سازمان ملل متحد (آمریکا) نوامبر 2000، نشست ویژه‏ی مجمع عمومی ملل متحد در مورد گفتگوی تمدن‏ها، با عنوان سال ملل متحد برای گفتگوی تمدن‏ها.
2. بن (آلمان) 2000، همایش گفتگوی تمدن‏های ایران و آلمان، نمایشگاه هفت هزار سال تاریخ تمدن ایران در موزه‏ی بن.
3. قاهره (مصر) اکتبر 2000، کنفرانس جهانی «برای گفتگو» توسط دانشگاه الازهر مصر، سازمان کنفرانس اسلامی.
4. قاهره (مصر) دسامبر 2000، همایش گفتگوی تمدن‏ها، توسط اتحادیه‏ی عرب با حضور عمروموسی دبیر کل اتحادیه‏ی عرب.
5. قطر، مه 2000، میزگرد گفتگوی بین تمدن‏ها و نظم نوین جهانی، باشگاه فرهنگی الحبره قطر.
6. هاوانا (کوبا) 2000، اجلاس گفتگوی تمدن‏ها، توسط مجلس ملی وزارت امور خارجه‏ی کوبا با همکاری سفارت جمهوری اسلامی ایران در هاوانا.
ج - سال 2001
در این سال تعداد 31 اجلاس و همایش با صبغه‏ی علمی - فرهنگی برگزار گردیده، که از آن میان 12 همایش در داخل، و 19 مورد توسط مراکز خارج ایران انجام شده است ؛ همچنین تعداد 24 همایش با صبغه‏ی سیاسی (و بعضا سیاسی - فرهنگی) برگزار گردیده، که 7 مورد در داخل، و 17 مورد در خارج انجام گرفته است. (جمع اجلاس‏ها: 55 نشست)ج / 1. داخل
1. دومین گردهمایی سالانه‏ی نمایندگان کانون‏های دانشجویی گفتگوی تمدن‏ها (مهر 1380 تهران).
2. همایش روابط فرهنگی ـ تمدنی ایران و آفریقا، به همت مرکز مطالعات آفریقای دانشگاه تربیت مدرس و مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، و با همکاری وزارت امور خارجه و سازمان ملی یونسکو، و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد. (2 / 1380 دانشگاه تربیت مدرس تهران).
3. برگزاری همایش نیشابور و گفتگوی تمدن‏ها. (2/1380).
4. همایش منادیان گفتگوی تمدن‏ها. با همکاری مؤسسه‏ی غیردولتی رشد NGO، در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد. (2/1380).
5. سمینار نمونه‏هایی از تبادل فرهنگی بین‏المللی ایران و تمدن‏های دیگر
اندیشه حوزه » شماره 47 (صفحه 247)(12/1380).
6. همایش بین‏المللی نوروز گفتگوی تمدن‏ها (1/1380)، ارگ بم.
7. سمینار بین‏المللی محیط زیست، دین و فرهنگ. (تهران 3/1380) با همکاری یونسکو و برنامه‏ی عمران سازمان ملل متحد (UNDP).
8. برگزاری سمینار ادبیات داستانی و گفتگوی فرهنگ‏ها (اسفند 1380)، در دانشگاه کیش.
9. همایش بین المللی خلیج فارس، تحت عنوان «خلیج فارس ـ آسیا در پرتو تحولات جدید جهانی» (اسفند 1380)، تهران.
10. همایش ملی روابط عمومی، گفتگوی تمدن‏ها، سال 2001، توسط انجمن روابط عمومی ایران و با همکاری مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار گردید (تهران، 2001).
11. همایش بین‏المللی گفتگوی میان فرهنگ‏ها - دانشگاه‏ها محور فرایند گفتگوی تمدن‏ها، (صدا و سیما، تهران، 1382).
12. برگزاری همایش خوزستان و گفتگوی تمدن‏ها، توسط دانشگاه علوم پزشکی اهواز (شوش، ایران، آذر ماه 1380).
13. تشکیل کنگره‏ی زن، ورزش و گفتگوی تمدن‏ها، دفتر مطالعات وزارت امور خارجه (تهران، ایران، بهمن 1380).
14. همایش بین المللی معنای زیبایی، به همت فرهنگستان هنر و مرکز گفتگوی تمدن‏ها در فرهنگستان هنر برگزار شد. (مهر 1380).
15. «جشنواره فرهنگی و هنری گفتگوی تمدن‏ها»، توسط گروه هنر مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‏ها در تهران برگزار شد. (10 / 1380).
16. همایش بین المللی حقوق بشر و گفتگوی تمدن‏ها را دانشگاه مفید قم با همکاری مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‏ها، برگزار کرد. (اردیبهشت 1380).
17. کنفرانس گفتگوی تمدن‏ها (پل فیروزه 2).
18. همایش چگونه گفتگوی تمدن‏ها را ادامه دهیم؟ (گزارش گفتگو 20).
19. سمینار ادبیات داستانی گفتگوی تمدن‏ها (اطلاعات 29/12/80).ج / 2. خارج
1. سومین نشست بررسی راه‏های گسترش فرهنگ گفتگو در سال گفتگوی تمدن‏ها و (حراره ـ زیمباوه 2 / 1380).
2. سمینار گفتگوی و تفاوت توسط دانشگاه سوایس لندن. (سپتامبر 2001 = شهریور 1380).
3. همایش جامعه‏ی مدنی، حاکمیت قانون گفتگوی تمدن‏ها، توسط بنیاد توسعه و صلح (SEF) در برلین (دسامبر 2001).
4. نخستین کنگره‏ی سازمان گسترش تمدن جهانی در سیدنی (استرالیا)، (جولای 2001 = 27 تیر ماه 1380).
5. کنفرانس یگانگی و تنوع، به همت انجمن اندیشمندان مسلمان (AMSS) در لندن، (دسامبر 2001 = آذر 1380).
6. کنفرانس دین و زندگی اجتماعی در عصر جهانی، از سوی انجمن مسلمانان آمریکا و میشیگان، (اکتبر 2001 = آبان 1380).
7. برگزاری همایش گفتگوی تمدن‏ها در اسلام آباد (پاکستان)، (بهمن 1380).
8. برگزاری همایش منطقه‏ای گفتگوی تمدن‏ها در بنگلادش، (بهمن 1380)، این همایش به ابتکار انجمن آسیایی بنگلادش با همکاری رایزنی فرهنگی سفارت ایران انجام شد.
9. برگزاری همایش بین‏المللی «گفتگوی تمدن‏ها تجربه‏ی تاریخی و دور نمای قرن 21» (بهمن 1380) دانشگاه دولتی ملل روسیه.
10. کنفرانس بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها توسط ریاست جمهوری لیتوانی و جمهوری لهستان و سازمان یونسکو به طور مشترک برگزار شد. (ویلنیوس، پایتخت لیتوانی، 26 ـ 23 آوریل 2001)
11. کنفرانس اسلام، آفریقا و گفتگوی تمدن‏ها توسط دانشگاه دولتی نیویورک و انستیتوی مطالعات فرهنگی جهان برگزار شد. (نیویورک دانشگاه بینگامتون، 22 ـ 19 آوریل 2001).
12. کنفرانس گفتگوی تمدن‏ها توسط رایزنی فرهنگی ایران در بلگراد و وزارت امور اقلیت‏های جمهوری فدرال یوگسلاوی برگزار گردید. (بلگراد یوگسلاوی، ژوئن 2001).
13. برگزاری سمینار گفتگو: با ختین و بنجامین توسط مرکز تحقیقات کنبرا ـ دانشگاه ملی استرالیا، (کنبرا (استرالیا) 22 ـ 21 ژوئن 2001).
14. برگزاری سمینار گفتگوی تمدن‏ها، توسط وزارت امور خارجه‏ی ماداگاسکار و سازمان ملل و سفارت ایران، (ماداگاسکار، ژوئن 2001).
15. کنفرانس گفتگو و تفاوت، توسط دانشگاه SOASلندن و مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، (لندن، انگلستان، سپتامبر 2001).
16. سمینار بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، با شرکت دانشمندانی از ایران، تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان و افغانستان، توسط رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران برگزار گردید. (تاجیکستان، ژوئن 2001).
17. سمینار بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، توسط دانشگاه سازمان ملل متحد یونسکو برگزار شد (توکیو و کیوتوی (ژاپن)، ژوئن و آگوست 2001 ).
18. برگزاری همایش بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، (کارکاس (ونزوئلا) اکتبر 2001)
19. برگزاری همایش بین‏المللی اروپا، مدیترانه، با عنوان علم و توسعه و صلح: برخورد تمدن‏ها به وقوع نخواهد پیوست، با همکاری ژاک شیراک رئیس جمهور فرانسه، کویچیر و ماتسوورا، مدیر کل یونسکو و دومینیک دوویلپن، وزیر امور خارجه فرانسه، (پاریس (فرانسه، ژانویه 2004).
20. تشکیل کنفرانس بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، الگویی جدید برای روابط بین‏الملل، توسط دولت اتریش و با حضور کوفی عنان، دبیر کل سازمان ملل متحد، (سالزبورگ، اتریش، اوت 2001، شهریور 1380).
21. تشکیل کنفرانس گفتگوی تمدن‏ها، گذر از تفاوت‏ها، توسط مرکز مطالعات سیاسی دانشگاه پرتوریا و با همکاری سفارت جمهوری اسلامی ایران، (دانشگاه پرتوریا (آفریقای جنوبی) نوامبر 2001).
22. سمینار گفتگوی تمدن‏ها، توسط مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی امام موسی صدر، با پیام آقای خاتمی و پاپ ژان پل دوم، آغاز به کار کرد (بیروت، لبنان، نوامبر 2001).
23. برگزاری اجلاس پارلمانی گفتگوی تمدن‏های کهن حوزه‏ی مدیترانه (ایران، یونان، مصر و ایتالیا)، توسط مجلس یونان، (آتن، یونان، فوریه 2001).
24. برگزاری همایش چگونه گفتگوی تمدن‏ها را ادامه دهیم؟، مرکز مطالعات راهبردی دانشگاه دمشق با همکاری مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها و رایزنی فرهنگی ایران در سوریه، (دمشق، سوریه، ژانویه 2001).
25. تشکیل کنفرانس ابعاد سیاسی گفتگوی تمدن‏ها، توسط یونسکو، (کیوتو، ژاپن، آگوست 2001).
26. برگزاری همایش جهانی گفتگوی تمدن‏ها: اصول جدید نظام جهانی، (اوکراین، مه 2001).
27. کنفرانس گفتگوی تمدن‏ها بین ژاپن و جهان اسلام، توسط دانشکده‏ی علوم سیاسی دانشگاه قاهره، (قاهره، مصر، دسامبر 2001).
28. سمپوزیوم سه جانبه‏ی ایران، ایتالیا و ژاپن، «نمای آسیا»، (شهریور 1380) در فلورانس ایتالیا برگزار شد.
29. کنفرانس بین‏المللی صلح در سئول، با عنوان «به سوی جامعه‏ی مشترک جهانی از طریق گفتگو میان تمدن‏ها»، (آبان 1380)، با همکاری دانشگاه کیونگ هی (کره جنوبی) و کمیسیون عالی انجمن بین‏المللی رؤسای دانشگاه‏ها و انجمن سازمان ملل، برگزار شد.
30. سمینار بین‏المللی «آسیای مرکزی، دیروز، امروز، فردا» (سمینار جاده‏ی ابریشم)، از سوی مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه‏ی ایران، و دانشگاه علوم انسانی بیشکک، در محل دانشگاه این شهر، برگزار شد، (مهر 1380). اعضای شرکت کننده: پژوهشگران و اساتید دانشگاه‏های ایران، روسیه، قرقیزستان، ازبکستان، چین، تاجیکستان، قزاقستان، آمریکا، کره، ترکیه، ژاپن بودند.
31. کنفرانس اسلام، آفریفا و گفتگوی تمدن‏ها، در دانشگاه بینگامتون نیویورک، با همکاری دانشگاه دولتی نیویورک و انستیتوی مطالعات فرهنگی جهانی، برگزار شد. (2 / 1380)
32. کنفرانس بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، در ویلنیوس (پایتخت لیتوانی)، به همت ریاست جمهوری لیتوانی، ریاست جمهوری لهستان و سازمان یونسکو برگزار شد. (آوریل 2002 = اردیبهشت 1380)
33. برگزاری روز حافظ، با عنوان «شیراز و گفتگوی تمدن‏ها»، در شهر صوفیه پایتخت بلغارستان، (12 اکتبر 2001).
34. نشست ویژه‏ی مجمع عمومی ملل متحد، در مورد گفتگوی تمدن‏ها، و تصویب پیشنهاد ایران مبنی بر نام‏گذاری سال 2001، به عنوان گفتگوی تمدن‏ها، به اتفاق آراء، (17ـ18 آبان 1380).
35. هزاره‏ی سران و نیویورک (اجلاس هزاره)، 1380.
36. نشست مجالس چهار تمدن کهن (یونان، ایران، ایتالیا، مصر)، در آتن (یونان) انجام شد. (بهمن 1380)د - سال 2002
در سال 2002 تعداد سمینارهای انجام شده در داخل فقط 3 نشست بوده، و 5 نشست هم در خارج بوده است. عموما این همایش‏ها، به جز یکی در داخل و یکی نیز در خارج، با صبغه‏ی فرهنگی صورت گرفته‏اند. (جمع نشستها = 8)د / 1. داخل
1. دومین همایش شهر سازی و لغت و گفتگوی تمدن‏ها، در شهر ری (2 / 1381). اولین همایش در سال 1380 برگزار شد. سومین در نجف آباد اصفهان (خرداد ماه 1381) و چهارمین در مشهد (تیر ماه 1381)
2. همایش ایران و غرب در آینه‏ی اندیشه‏ی یکدیگر، از سوی مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها و با همکاری دانشگاه شیراز، اداره‏ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس، سازمان ایرانگردی و جهانگردی فارس و بنیاد فارس‏شناسی برگزار شد، (آبان 1381) شیراز.
3. کنفرانس بین‏المللی اسلام و صلح جهانی، در محل مرکز مطالعات وزارت امور خارجه، و با شرکت اسلام شناسانی از آمریکا، مصر، تونس، قطر، اردن، آلمان و ایران برگزار شد. (آبان 1381).د / 2. خارج
1. برگزاری کنفرانس بین‏المللی لاتینیته و میراث اسلامی در برزیل، در شهر ریودوژانرو، (شهریور 1381).
2. برگزاری سمپوزیوم بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها و فرهنگ‏ها در لیختن اشتاین، با مشارکت سازمان تربیتی علمی، فرهنگی اسلامی (ایسکو) و آکادمی بین‏المللی فلسفه. (مهر 1381).
3. کنفرانس جهان اسلام در کانون، هلسینکی، 1381 (اطلاعات 23 ـ 22/8/1381).
4. برگزاری کنفرانس گفتگوی تمدن‏ها بین ژاپن و جهان اسلام، با شرکت اساتید دانشگاه ژاپن و مصر، به همت دانشکده‏ی علوم سیاسی قاهره، (آذر 1381). در این کنفرانس اغلب بحث‏ها پیرامون تمایل ژاپن بعد از 11 سپتامبر نسبت به گفتگوی تمدن‏ها، و عدم تعارض تمدن ژاپنی با اسلام و جایگاه ژاپن در جهان معاصر بود.
5. نشست بین‏المللی صلح، با شعار گفتگوی تمدن‏ها و فراخوانی جهان به هماهنگی و یکدلی میان ادیان، در شهر آلماتی (قزاقستان)، (بهمن 1381).
ه - سال 2003
در این سال جمعا تعداد 5 نشست (3 داخل، و 2 خارج) به وقوع پیوسته است، که همگی علمی - فرهنگی بوده‏اند.
ه/ 1. داخل
1. کارگاه بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها و علم سیاست، 1382 (همشهری /3/82)
2. همایش سنت و مدرنیته، امکان تعامل این دو، به پیشنهاد سفارت ژاپن، توسط گروه علوم سیاسی مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها و سفارت ژاپن، در تهران برگزار شد. (مهر 1382) در این همایش سخنرانان به ارائه‏ی دیدگاه خود در باب ضرورت تبادل تجارب فرهنگ‏ها، در جهان امروز با عطف نظر به دو مسأله‏ی سنت و مدرنیته پرداختند.
3. همایش بین‏المللی گفتگوی فرهنگ‏ها برگزار شد، (دی 1382)، تهران.
ه/ 2. خارج
1. برگزاری هشتمین اجلاس ادیان در نورنبرگ (آلمان)، با حضور 200 متفکر از ده دین بزرگ جهان، این اجلاس به مدت پنج روز، با مدیریت پروفسور یوهانس لنمن، از دانشگاه ارلانگن و با مشارکت بنیاد اخلاق جهانی (شهر توبینگن)، زیر نظر پروفسور هانس کونگ، برگزار شد.
2. سمینار بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، در صنعا (یمن)، با همکاری سازمان یونسکو و کوشش مرکز تحقیقات و پژوهشهای فرهنگی کشور یمن، برگزار شد، (11/1382). هدف این سمینار نزدیک سازی آراء و نظریه‏های گفتگوی بنیاد فرهنگی تمدنی و تبلیغ تمدن اسلامی - عربی بوده است.
و - سال 2004
در این سال، تا خرداد ماه، دو همایش در داخل، و سه همایش در خارج برگزار گردیده است که عمدتا با صبغه‏ی فرهنگی بوده‏اند.
و / 1. داخل
1. اولین همایش بین‏المللی نقش زبان در گفتگوی تمدن‏ها، در دانشگاه اصفهان، برگزار شد. (اردیبهشت 1383، 150 نفر اندیشمندان داخلی و 30 نفر خارجی). برگزار کنندگان: دانشگاه محمد بن عبدالله مغرب، مرکز بین‏المللی گفتگوی تمدن‏ها، نهاد ریاست جمهوری ایران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان ملی جوانان، دانشگاه صنعتی اصفهان، استانداری و شهرداری اصفهان، محل: دانشگاه اصفهان.
2. سمینار «منطقه و آینده»، با حضور مقامات ایرانی، کویتی، انگلیسی و آمریکایی برگزار شد. (اردیبهشت 1383)
3. میزگرد فلاسفه، در همایش دوم ملاصدرا راجع به مساله گفتگوی تمدن‏ها (3/1383)و / 2. خارج
1. همایش بین‏المللی اروپا، مدیترانه، با عنوان «علم، توسعه و صلح: برخورد تمدن‏ها به وقوع نخواهد پیوست»، در پاریس برگزار شد. (ژانویه 2004). این همایش با هدایت ژاک شیراک، رئیس جمهور فرانسه، مدیر کل یونسکو، وزیر امور خارجه فرانسه، با حضور جمعی از سیاسیون، اقتصاد دانان، جامعه شناسان و چهره‏های برجسته، از سراسر جهان، برگزار گردید.
2. چهارمین همایش جهانی گفتگوی اسلام و غرب، با کوشش مؤسسه‏ی جهانی شدن و موقعیت انسانی، در دانشگاه لاوال کبک، برگزار گردید (اردیبهشت 1383). این همایش با هدف بررسی میزان تحقق صلح و تفاهم میان این دو فرهنگ برگزار شد.
3. سمینار اروپایی ـ آسیایی گفتگوی تمدن‏ها، (همایش اوراسیایی قرن 21) با دعوت مدیر کل یونسکو و با حضور رؤسای جمهور قرقیزستان، تاجیکستان و جمعی از وزرا و مسؤولان عالی رتبه‏ی کشورهای مختلف، در قرقیزستان، برگزار شد. (خرداد 1383)
ملاحظه
چنان که ملاحظه می‏شود سال 2001 شلوغ‏ترین سال، از نظر برگزاری همایش گفتگوی تمدن‏ها، بوده است، و دلیل آن هم روشن است (نامیده شدن این سال به همین عنوان) ؛ لیکن با در نظر آوردن گفتگوی تمدن به مثابه‏ی بدیلی برای برخورد تمدن‏ها، چنان که بسیاری از اندیشمندان داخل و خارج بدان معتقدند، ایده‏ی گفتگو در بازخور واقعه‏ی 11 سپتامبر 2001 (که طبعا بعد از گذشت اندی ظاهر می‏گردد) از آن منفعل گردیده است. رویکرد مراکز فرهنگی - علمی نیز بدان، این تحلیل را پیش روی ما می‏نهد که اصولاً این تز یک ایده‏ی ذاتا فرهنگی می‏باشد که در سیاست و اقتصاد دارای بازتاب‏هایی است.
پی‏نوشت‏ها
______________________________
1 ) سایبرنتیک: علم ارتباط و کنترل دستگاه‏های زیستی و صنعتی خودتنظیم.
2 ) 14 و 23 آبان 1383. روزنامه‏ی ایران: گشایش مسیر تازه‏ای در مذاکرات ایران و اروپا در باره‏ی برنامه‏های اتمی.
3 ) فقیه، نظام الدین (1383)، جهانی شدن و نو شوندگی نظم جهانی، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 201-202 ، 59-58.
4 ) وضعیت فیزیکی و معنوی آن در اوج ژورنال است، لیکن تمامی مندرجات آن را گفتگوهای هنری، علمی، و غیره تشکیل می‏دهد.
5 ) روزنامه خراسان (14/8/1383) در تحلیل کوتاهی الحاق مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‏ها را به وزارت امور خارجه که بر طبق نظر شورای عالی اداری (جلسه‏ی 9/8/1383) صورت گرفته است به معنای پایان عمر این مرکز دانسته است.
6 ) عمده‏ی سند ما گزارش گفت و گو، بولتن و سپس ماهنامه‏ی مرکز بین‏المللی گفت و گوی تمدن‏ها بوده است. هر چند که در تهیه‏ی آمار اجلاس‏ها منبع‏های دیگری نیز چون پل فیروزه، کتاب ماه، روزنامه‏ی اطلاعات، خراسان و غیره مورد استفاده قرار گرفته‏اند که مراجعه به منبع یکم، برای اطمینان کامل، کافی به نظر می‏رسد.