تفسیر واژه «خلیفه» در تفاسیر قرآنی قرن دوم تا ششم هجری (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
واژه «خلیفه» تنها دو بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ اما در قالب و شکل اصطلاحی «خلیفه الله» جایگاه مهمی در اعتقاد و باور اسلامی دارد و به صورت اضافه ی لفظی معنا و اشاره به جانشینی انسان به جای خداوند می کند. این تحقیق به دنبال بررسی سیر تطور معنایی این واژه در تفاسیر، مشربها و مذهبهای گوناگون از قرن دوم تا ششم هجری است. «خلیفه» در معنای لغوی به معنای جانشینی فرد حاضر به جای شخص غائب است. اکثر مفسران در تفسیر آیه 30 سوره «بقره» اشاره می کنند که «جنّ» قبل از آدم(ع) در زمین ساکن بودند و منظور از خلیفه، خلیفه الجنّ یا خلیفه الملائکه است؛ اما از اواخر قرن سوم نظر دیگری نیز مطرح می شود که بیان می کند قبل از آدم(ع) هیچ خلقی در زمین نبود و مقصود از خلیفه، «خلیفه من الله» است که شامل آدم(ع) و ذریه اش می شود؛ همچنین در همین زمان برای واژه «خلیفه» معنای جدید و سیاسی «سلطان أعظم» مطرح می شود؛ در تفسیر آیه 26 سوره «ص» نیز گفته می شود داود(ع) خلیفه انبیاء و پادشاهان قبل از خود بوده و او خلیفه الله و سلطان أعظم است. علاوه بر سکوت برخی تفاسیر در نسبت دادن مفهوم «خلیفه الله» به واژه خلیفه، برخی مفسرین حتی مخالف این معنا بوده اند؛ همچنین مصادیق مختلفی برای «خلیفه» و «خلیفه الله» ذکر کرده اند.Interpretation of the word "Khalīfa" in the Qur'anic interpretations of the 2nd to 6th centuries of Hijri
The word "Khalīfa" is mentioned only twice in the Quran But in the idiomatic form, "Khalīfa Allah" has an important place in Islamic belief and as a verbal addition, it means and refers to the substitution of man instead of God. This research seeks to investigate the change in the meaning of this word in the interpretations of various sects from the second to the sixth century of Hijri. "Khalīfa" in the literal sense means the replacement of a present person instead of an absent person. Most of the commentators in the interpretation of verse 30 of Surah al-Baqarah state that "Jinn" lived on earth before Ādam and the word "Khalīfa" means successor of Jinn or Malāika; but from the end of the third century, another point of view is presented which states that there was no creature on earth before Ādam, and the meaning of "Khalīfa" is "Khalīfa Allah" which includes Ādam and his descendant. Also, at the same time, a new political meaning is proposed for the word "Khalīfa"; it is Sultān ʿAzam. In the interpretation of verse 26 of surah Ṣād, it is also said that Dāwūd was the successor of the prophets and kings before him, and he is the Khalīfa Allah and the Sultān ʿAzam. In addition to the silence of some commentators in attributing the concept of "Khalīfa Allāh" to the word Khalīfa, some commentators have even opposed this meaning.
تبلیغات
