بررسی پلورالیسم دینی در آثار عین القضات همدانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

پلورالیسم دینی را معمولاً با جان هیک (۱۹۱۲ ۲۰۱۹) می شناسند. هیک با نگاهی برون دینی به ادیان و مذاهب، آنان را در رسیدن به حقیقتِ هدایت و رستگاری محق می دانست. او با استناد به پیش فرض هایی، ترجیح این گفتمان بر رویکردهای انحصارگرا و شمول گرای دینی را مدعی شد. پلورالیست های دینی با آگاهی از ظرفیت های دین اسلام کوشیدند برخی از عرفا و شاعران جهان اسلام را که به زعم خود منطبق و هم داستان با آنان بودند، به جهانیان معرفی کنند، اما از توجه به عارف بزرگ قرن ششم عین القضات همدانی (۴۹۲ ۵۲۵ ق) که به نظر می رسد به لحاظ وسعت نظر در میان شخصیت های اسلامی و دینی شخصیتی کم نظیر باشد غفلت ورزیده اند. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی درصدد است به این پرسش پاسخ دهد که نسبت بین نگاه منبسط و وسعت گرایانه دینی عین القضات با پلورالیسم دینی مطابق با معیار امروزی چگونه است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که عین القضات همدانی، در هیچ یک از قالب های نوساخته و امروزی نمی گنجد. در برخی جهات، رهیافت های عین القضات در برابر پلورالیست ها قرار دارد، اما او به مثابه یک عالم دینی، در بررسی های تاریخی و دانشی خود به رهیافت های پلورالیست ها نزدیک شده است و همه ادیان و نظام های فکری غیر ابراهیمی را نیز واجد بهره هایی از حقیقت می داند. ازاین رو، برای شناخت اندیشه های عین القضات در حوزه دین شناسی، باید مدل و میدانی فراخ تر مطرح شود.