مطالعات تاریخ فرهنگی

مطالعات تاریخ فرهنگی

مطالعات تاریخ فرهنگی سال نهم پاییز 1396 شماره 33 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

شاخصه های هویت عربی در نظام فکری هشام کلبی بر پایه ی انساب نگاشته های وی (جمهره النسب و نسب معد و یمن الکبیر)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: هشام کلبی تحلیل معنا انساب نگاشته ها هویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 89 تعداد دانلود : 756
دانش «نسب شناسی» از شاخه های علم تاریخ و شعبه ای از تاریخ نگاری جاهلی است که در دوره اسلامی نیز رشد سریع یافته است. در این میان هشام کلبی (د. 204 ق.) به عنوان نخستین مؤلف و تدوینگر انساب، سهم بسزایی در شکل گیری و شکوفایی این علم دارد که دو متن مهم یعنی جمهره النسب و نسب المعد و الیمن الکبیر از او در این زمینه بر جای مانده است که ویژگی بارز آن ها پرداختن به نسب تمام قبایل عرب است. با وجود این، هنوز این انساب نگاشته های او چنان که بایسته است مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. از این رو، مسئله ی مقاله حاضر مطالعه و تحلیل انساب نوشته های ابن کلبی است تا از طریق آن دریابد چرا در دوره ی نخست عباسی وی با فرارفتن از نسب نگاری چند قبیله ی محدود به عنوان سنت غالب به تولید متون پیش گفته دست یازید. رویکرد اتخاذشده در این تحلیل رویکرد معناکاوی است که در آن گفت وگوی میان متن انساب نوشته ها با نویسنده (هشام کلبی) و بافت اندیشه ای و فرهنگی زمانه ی متن بررسی و تبیین می شوند. نتایج این واکاوی نشان می دهد ابن کلبی متأثر از ضرورت احساس نیاز قومیت عرب به هویت سازی دست به تولید انساب نوشته های مذکور زد. او ضمن بازنمایی انساب قوم عرب، با به کارگیری عناصری چون گذشته مشترک تاریخی، پیوندهای مشترک اعتقادی و برگزیده شدن پیامبری از دل قوم عرب و همچنین سرزمین مشترک یک هویت عربی اسلامی غرورآفرین برای قوم عرب در متون خود پدید آورد.
۲.

پژوهشی در اصول و تکنیک های جراحی زنان و زایمان در دوره ی اسلامی (از قرن سوم تا دوازدهم هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جراحی زنان و زایمان دستگاه تناسلی دستگاه ادراری اصول تکنیک دوره ی اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 643 تعداد دانلود : 855
دانش جراحی یکی از فرازهای مهم طب سنتی در دوره اسلامی است. با بررسی تألیفات در حوزه جراحی های زنان و زایمان، برخی اصول ثابت و رایج قابل ترسیم است که به صورت قوانین ثابت مورد پذیرش و استفاده اکثر جراحان بوده است. استخراج این اصول، اولین موضوع و بررسی تکنیک های جراحی زنان و زایمان نیز موضوع دوم این تحقیق است. روش پژوهش توصیفی تطبیقی با تحلیل اطلاعات است. نتایج این تحقیق، مؤید این فرضیه است که جراحان در دوره اسلامی شناختی واضح و متمایز از انواع بیماری های زنان و زایمان داشته اند. اصل ابتدایی تشخیصِ افتراقی بوده است. تکنیک های جراحی نیز شامل قطع کردن و شکافتن بوده که در درمان بیماری های اندام های تناسلی همچون بواسیر و رتقاء، بیماری های کلیوی همچون سنگ مثانه، و زایمان همچون خروج جنین مرده و جفت استفاده می شده است. طیف گوناگونی از ابزارهای تخصصی از جمله سرشکن، لولب، قلاب و نیشتر نیز در این جراحی ها به کار می رفته اند.
۳.

کاوش های باستان شناسانه و عتیقه یابی سیاحان و شرق شناسان اروپایی در عهد قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: باستان شناسی شرق شناسی دوره ی قاجاریه گنج یابی تجارت عتیقه جات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 210 تعداد دانلود : 135
پیشینه ی بررسی ها و کاوش های باستان شناسی جدید و علمی در ایران به طور عمده به دوره ی قاجاریه بازمی گردد. هرچند پیشینه ی مطالعات شرق شناسی اروپاییان در ایران از دوران قاجار فراتر است، اما تا دوره ی قاجارها باستان شناسی علمی در ایران معنا و مفهوم چندانی نداشت و مطالعات مأموران و شرق شناسان اروپایی در ایران عمدتاً بر شناسایی آثار باستانی ایران متمرکز بود و کمتر حفاری های باستان شناسانه ی علمی را در بر می گرفت. در پژوهش حاضر، با رویکرد توصیفی تحلیلی و با بررسی مهم ترین آثار و گزارش های سیاحان و شرق شناسان اروپایی درباره ی آثار تاریخی و باستانی، اشیای عتیقه و کاوش های باستان شناسانه در ایران، مسئله ی اصلی پژوهش یعنی چگونگی جست وجوها و کاوش های باستان شناسانه ی شرق شناسان اروپایی و گسترش باستان شناسی عتیقه محور در ایران عهد قاجار مورد ریشه یابی و تحلیل قرار گرفته است. یافته های مطالعه ی حاضر نشان می دهد که شرق شناسان اروپایی دوره ی قاجار نقشی محوری در شروع و گسترش کاوش های باستان شناسانه ی عتیقه محور و تبدیل آثار تاریخی و هنری ایران به کالاهای تجاری و ایجاد بازار برای «عتیقه جات» ایرانی و خروج بخش عظیمی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران به اروپا و سایر کشورهای جهان داشته اند.
۴.

تحلیل مشارکت علمی داعیان ایرانی در تبیین مشروعیت ائمه فاطمی در مصر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: داعیان ایرانی فاطمیان حجت داعی الدعات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 315 تعداد دانلود : 202
با انتقال خلافت فاطمی به مصر در عصر میانه اسلامی، کارگزاران ایرانی فعال در سازمان دعوت، در مقام مذهبی داعی الدعات و حجت، در داخل و خارج قلمرو به نشر و تبلیغ دعوت پرداختند. داعیان ایرانی همانند حمیدالدین کرمانی، المؤید فی الدین شیرازی و ناصرخسرو با مشارکت علمی در نشر و تحکیم قدرت مذهبی و سیاسی ائمه فاطمی در برابر مخالفان نقش بارزی ایفا نمودند. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی، مشارکت علمی کارگزاران ایرانی را تحلیل و تبیین نموده است. به نظر می رسد داعیان ایرانی از طریق مناظرات علمی، تدریس و تألیف به تبیین مشروعیت ائمه فاطمی و رد دیدگاه مخالفان مبادرت نمودند.
۵.

وقف نامه تعمیر طاق قرآن و قرآن هفده من(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسناد شرعی وقف نامه طاق قرآن قرآن هفده من شیراز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 81 تعداد دانلود : 730
در حال حاضر، سند وقف نامه ای در دست است که بخشی از موقوفه مندرج در آن به موضوع تعمیر طاق قدیمی قرآن شیراز و نسخه قرآن روی آن، موسوم به «قرآن هفده من»، اختصاص یافته است. این سند، با توجه به تخریب کامل طاق قرآن در دوران پهلوی اول و فقدان اسناد و اطلاعات مکفی از آن، حائز اهمیت فراوان است و بررسی آن می تواند، غیر از مباحث مربوط به سنت حسنه وقف، در مطالعات فرهنگ عامیانه و تاریخ محلی نیز مفید واقع شود. از همین رو، هدف این مقاله بررسی و شناخت ابعاد تاریخی و شرعی وقف نامه تعمیر طاق قرآن و قرآن هفده من، به همراه بررسی مشخصات ظاهری و بازخوانی متن آن خواهد بود. مقاله پیش رو با ماهیت و روش تحقیق تاریخی تحلیلی، و برمبنای گردآوری اطلاعات به روش میدانی و کتابخانه ای نوشته شده است. بررسی محتوای این وقف نامه نشان می دهد موقوفه کُرآباد باغچه کوچکی در دامنه کوه سمت غربی طاق قرآن و در حدود فعلی صفه آرامگاه خواجوی کرمانی و تکیه مشرقی بوده است. با توجه به تاریخ تخریب طاق قدیمی قرآن، به احتمال زیاد از عواید این موقوفه هیچ گاه برای تعمیر طاق قرآن و قرآن هفده من استفاده نشده است. حدود این موقوفه نیز در محوطه سازی آثار تاریخی مذکور محو شده است.
۶.

پیامبر و مشرکان: از چالش معرفت تا چالش هویت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: پیامبر مشرکان توحید شرک معرفت هویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 224 تعداد دانلود : 368
پیامبر اسلام از همان ابتدای رسالت خود مأموریت یافت تا خدایی را که به معرفت او دست یافته بود به ساکنان شرک زده ی مکه معرفی کند و آنها را به توحید و یکتاپرستی فراخواند. او می دانست که ساختار متصلب فکری و اجتماعی مکه انجام چنین مأموریتی را با دشواری هایی همراه خواهد کرد. به رغم موانع موجود، پیامبر چه شیوه ای را در مواجهه با مشرکان در پیش گرفت و چگونه توانست کارنامه ی کامیابی را برای خود رقم بزند؟ یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش کیفی و رویکرد توصیفی تحلیلی است، نشان می دهد که نوع مواجهه ی پیامبر با مشرکان قریش در دوره مکی متفاوت از دوره مدنی بود. او در دوره ی مکی کوشید تا از موضع معرفتی، نظام فکری و اعتقادی آنها را به چالش کشد و با تکیه بر توحید اسلامی به نفی و طرد انگاره شرک روی آورد؛ اما در دوره ی مدنی، با عنایت به شکل گیری هویت نوین دینی سیاسی در دولت شهر مدینه، توانست هویت سیاسی و دینی مشرکان مکی را پس از نزول آیات جهاد به چالش بکشد و سرانجام با فتح مکه و غلبه ی گفتمان توحیدی، اندیشه ی یکتاپرستی را بر این شهر مستولی سازد و کارنامه درخشانی را برای خود رقم بزند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۵