رویکردی نو بر سکه های دوره آل بویه

چکیده

اصولاً نماد شکل گیری و تثبیت یک حاکمیت سیاسی، ضرب سکه است. حکمرانان شیعی آل بویه، ازجمله حکومت های محلی و منطقه ای گستره جغرافیایی ایران بودند که بعد از تشکیل یک حاکمیت سیاسی به سال 322 ه .ق.، و به تقلید از حکومت های پیشین، مطابق عرف معمول بعد از شکل گیری و ثبات حاکمیت سیاسی سکه هایی را ضرب کردند. به نظر می رسد خاندان آل بویه در روزهای آغازین حکومت برای اعتباربخشی و مشروعیت حاکمیت سیاسی خود برخی از نمادهای خاندان عباسی و قبل آن را در سکه های خود به کار گرفته اند که با گذر زمان و ورود این حاکمیت سیاسی شیعی به دوره میانی و پایانی، تمامی نمادهای حکومت های محلی و منطقه ای دیگر از رو و پشت سکه ها حذف شده و به جای آن نمادهایی که نشانگر بینش و تفکر شیعی است، جانشین آن گردید و به تدریج باگذشت زمان این نمادها به مرحله ای از پختگی و کمال هدایت شدند. یک از موضوعات مهم این دوره از تاریخ آل بویه، چرایی ماهیت استفاده حاکمان آل بویه از نمادهای شیعی و دوری جستن از نمادهای سایر حکومت های محلی و منطقه ای است. استفاده از شاخص شیعی که نشانگر مرام و اندیشه حاکمان سیاسی آل بویه است، خود از موضوعات بسیار مهمی است که پژوهش حاضر را بر آن داشته است تا ضمن پویش و واکاوی در منابع و مصادر تاریخی و تحقیقات و پژوهش های جدید، دلایل و انگیزه ها و بسترهای موجود این تغییروتحول را در سکه های آل بویه تبیین نماید و ماهیت استفاده از این نمادها و چرایی عدم استفاده نماد دیگر و هم چنین رشد و تعالی آن ها را از سال 322 تا 454 ه .ق.، یک دوره 123 ساله را با این پرسش، شاخص های ضرب سکه های فرمانروایان شیعی آل بویه در ایران چیست؟ و چگونگی اقتباسات، ابتکارات و افتراقات آن در قبال سایر مسکوکات را به چالش بکشد. بررسی های اولیه نشان می دهند که خاندان حکومت گر آل بویه همانند سایر خاندان های حکومت گر عصر خود، نخست برای مشروعیت بخشی به نظام تازه تأسیس مجبور بوده اند که از نمادهای بنی عباسی و قبل آن در ضرب سکه هایشان به کار گیرند و باگذشت زمان و تثبیت حاکمیت سیاسی درصدد برآمدند تا نمادهای شیعی و ایرانی را برروی سکه های خود درج نمایند و حاکمیت خود را با ضرب سکه های دینار (طلا) و درهم (نقره) به رخ همگان بکشند.