تأملی بر مشروطه خواهی وثوق الدوله: گذر از حکومت انفعالی به حکومت فعال در ایران دوره مشروطه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

وثوق الدوله در شمار مشروطه خواهان و از جمله چهره هایی بود که در گیرودار عدم تحقق مشروطه برقراری حکومتی فعال /مقتدر را برای سامان بخشیدن به وضعیت پرآشوب ایران آن روزگار موثر می دانست. به زعم بسیاری در کارنامه او تمایل وی به روس و انگلیس و همچنین انعقاد قرارداد1919 م از جمله نقاط سیاهی است که چهره مشروطه خواهانه او را زایل می سازد و از او چهره ای خیانتکار را برساخته است. او از جمله چهره هایی است که نگاه آسیبشناسانه اش را در مورد حکومت انفعالی و رخداد آن در پی ناکامی اجرای مشروطیت ابراز کرده و پیشنهاداتی اصلاحی را درباره روش و عملکرد مشروطه خواهان برای برقراری دولتی مقتدر/قوی یا به تعبیر خودش حکومت فعال بیان کرده است. در این جا با روش تحلیل تاریخی و مطالعه سندی سعی شده است با توجه به بنیادهای فکری و اصلاحگرانه وثوق الدوله ، بر چگونگی عملکرد او در جهت رسیدن به مشروطگی و برقراری حکومتی فعال تأمل شود. بر اساس یافته های تحقیق وثوق الدوله با نظر به پیامدهای پرآشوب و درهم تنیده دوران ابتدایی مشروطه به منظور اجرای اهداف این جنبش افزون بر رفع تزاحم نیروهای مختلف مردمی و حزبی در کار مشروطه خواهان به گسترش دایره اختیارات حکومت مشروطه و نیز فارغ از الگوهای پیشرفت اروپا به نوع بومی این تحول در ایران توجه داشته و در جهت اعاده قدرت حکومت مرکزی و حل مسائل داخلی، تکیه ایران را به یکی از قدرت های پیشرفته خارجی مجاز قلمداد می کرده است.