گفتمان اصلاح معرفت دینی در عصر مشروطه (مطالعه ی موردی: روزنامه ی روح القدس) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

آشنایی اندیشه وران ایرانی عصر مشروطه با مظاهر تمدن نوین غربی که به موازات پذیرش اندیشه های غربی از سوی نخبگان این برهه ی تاریخی صورت گرفت، زمینه ساز چالش میان سنت و مدرنیته شد. گفتمان های سنت گرا، تجددگرا و اصلاح معرفت دینی حول محور پاسخ به این چالش، صورت بندی شدند. با عنایت به بازتولید این چالش در فضای گفتمانی جامعه ی معاصر ایران و حضور زنده ای که این گفتمان ها در اذهان نخبگان ایرانی دارد، در مقاله ی حاضر درصدد بازشناسی شاخصه های گفتمان اصلاح معرفت دینی در روزنامه ی روح القدس برآمده ایم. بر این اساس پاسخی که گفتمان اصلاح معرفت دینی به چالش میان سنت و مدرنیته آن هم در شرایط حاکمیت استبداد و استعمار بر ایران می داد، پرسشی محوری است که ما در این مقاله درصدد پاسخ بدان برآمده ایم. تحلیل گفتمان و برقراری ارتباط میان شاخصه های گفتمانی روزنامه ی روح القدس و بافتار تاریخی عصر مشروطه روشی است که برای پاسخ بدین پرسش به کار رفته است. کاربست این روش ما را بدین نتیجه رهنمون ساخت که ضرورت بازگشت به اسلام اصیل، بازتعریف نقش روحانیان و ارتباط آن با نهاد سیاست، ضرورت شناخت استبداد و انواع آن، و ضرورت مبارزه با استعمار، از راهبردهای مهمی بود که روزنامه ی روح القدس به منزله ی یکی از کاربران گفتمان اصلاح معرفت دینی به منظور گذر از وضعیت بحرانی عصر مشروطه برگزید. این راهبرد بر اساس کنش بین گفتمانی و جذب عناصر مطلوب گفتمان های سنت گرا و تجددخواه محقق شد.