قپچاق ها و نقش مجادلات اولوس چنگیزی در تداوم حیات آنان پس از هجوم مغول (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

چاق ها که تا قرن سوم و چهارم به زحمت در منابع تاریخی و جغرافیایی نامی از آنها دیده می شد، در قرن ششم هجری در قالب لشکرهای خوارزمشاهی به جهان اسلام معرفی شدند. این امر موجب شد در تحولاتی که در داخل ایران طی ربع آخر قرن ششم و ربع اول قرن هفتم رخ داد، نقش مهمی بازی کنند. قپچاقها با حفظ موقعیت سرزمینی خود در استپ اوراسیا یعنی بدون اقدام به مهاجرت، به صورت لشکرهای خوارزمی وارد ایران شدند و در فرآیند قدرت گیری خوارزمشاهیان در سراسر ایران نقش مهمی داشتند. اینان تا پایان کار جلال الدین خوارزمشاه (628 ه )، نیروی عمده و اصلی در برابر مغولان مهاجم به ایران به شمار می آمدند اما در آغاز قرن هفتم هجری، سخت مورد تعقیب مغولان چنگیزی قرار گرفته، کشته و یا برده گردیدند. قپچاق ها چگونه با این شرایط مجددا در صحنه تاریخ ظاهر می شوند؟ از منظر این مقاله، کشمکش ها و منازعات درونی مغولان، موجبات احیای نقش تاریخی قپچاق ها را فراهم کرد. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش تحقیق تحلیل تاریخی، این مساله را مورد واکاوی قرار دهد.