عوامل موثر بر انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319 ایران و شوروی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مناسبات تجاری ایران و شوروی در دوران پهلوی اول به واسطه سیاست های اتخاذ شده از سوی رجال سیاسی و اقتصادی دو کشور متفاوت از مناسبات تجاری در دوران قاجار دنبال شد. در حالی که روسیه در دوران قاجار پس از تحمیل عهدنامه ترکمانچای به طرف اول مناسبات تجاری با ایران تبدیل گردید؛ این جایگاه با سیاست گذاری های حکومت انقلابی شوروی و حکومت پهلوی اول در حوزه اقتصاد تجاری از دست رفت و آلمان نازی با انجام معاملات تجاری پایاپای از سال 1314 جایگزین آن شد. نوع مبادلات تجاری پایاپای میان ایران و آلمان ضمن تأمین منافع اقتصادی و تجاری ایران، تداوم آن را به الزامی برای کشور تبدیل کرد. در نتیجه بوجود آمدن این الزام بود که ایران تمایل خود را از تحکیم و ادامه مناسبات تجاری با شوروی با وجود تمایل این کشور از دست داد. علی رغم وجود این بی میلی ایران در فروردین 1319 قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی را با شوری منعقد کرد. انعقاد این قرارارداد در شرایطی که ایران پیش تر تمایلی به آن نداشت این پرسش را مطرح می سازد که عوامل موثر در انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319 ایران و شوروی چه بوده است؟ این پرسش را مقاله پیش رو با استفاده از روش تحقیق تاریخی و بکارگیری اسناد و مدارک آرشیوی، نشریات و کتاب های تاریخی پاسخ داده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بروز جنگ جهانی دوم و سیاست محاصره دریائی آلمان توسط متفقین عامل موثری در انعقاد این قرارداد بود. محاصره دریائی آلمان موجب ایجاد کندی و اختلال در مناسبات و مبادلات تجاری ایران و آلمان از طریق دریا شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد به منظور دستیابی به راه زمینی مناسب از طریق خاک شوروی قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی را در فروردین 1319 با این کشور شش ماه پس از آغاز جنگ جهانی دوم منعقد کند.