معناشناسی و ملاک شناسی جدال احسن قرآنی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

قرآن کریم تکیه گاه نخست مباحث تربیت و تبلیغ است که در کنار حکمت، برهان و موعظه حسنه، اتخاذ روش جدال به نیکوترین وجه را به پیامبر و مؤمنان دستور داده است. در این مقاله تلاش شده است مفهوم و معیارهای جدال احسن با استفاده از مقدمات قرآنی و روایی روشن شود. در قرآن، جدال در معانی متنوعی ازجمله خصومت در گفتار، گفت وگوی جانبدارانه، دفاع سرسختانه از باطل و مناظره برای مجاب کردن خصم به کار رفته است. در کاربرد قرآنی، جدال به معنای رویارویی و کشمکش گفتاری است که به دو روش احسن و غیراحسن انجام می شود و تنها نوع احسن آن، مجاز است و آیات به آن سفارش کرده اند. ازطرفی، با جمع بندی آیات و رهیافت های لغوی و تفسیری، جدال احسن قرآنی یا جدال به نیکوترین روش، نوعی از گفت وگو میان مؤمنان و مخالفان است که بر انگیزه و هدف الهی، مقدمات صحیح و مقبول نزد دو طرف و روش های پسندیده و رعایت اخلاق نیکو به ویژه آداب مناظره متکی باشد. هرچند در آیات قرآنی و تفاسیر، بر هر دو موضوعِ روش صحیح و اخلاقی و محتوای حقانی جدال تأکید شده است، درمجموع، ضابطه اصلی و مهم ترین معیار جدال احسنِ مطلوب قرآن، اتخاذ شیوه های درست و برخورد نیکو و رعایت آداب مناظره هدفمند و منطقی است و بهره گیری از محتوای حق و صحیح - در عین اهمیت - معیار بعدی و در درجه دوم است.