مطالعه نواسانات سطح آب دریا و تأثیر آن بر بنادر تاریخی، کشتیرانی و دریانوردی دریای خزر (مازندران)

چکیده

سطح آب دریای خزر به عنوان بزرگ ترین دریاچه روی زمین از تغییرات و نوسانات زیادی برخوردار بوده است. با تغییر سطح آب این دریا، زمین های پست بسیاری به زیر آب رفته یا بخش هایی از سواحل کم عمق از آب خارج شده اند. با وجود مطالعات فراوانی که درخصوص تغییرات سطح آب دریای خزر انجام شده، اطلاعات چندانی از داده های تاریخی در حوزه دریانوردی، کشتیرانی، تجارت دریایی و بنادر تاریخی این دریای بسته وجود ندارد. دریانوردی و کشتیرانی در دریای مازندران از قدمت چندانی برخوردار نبوده و به سده های اخیر محدود می شود. در منابع جغرافیای تاریخی درمورد دریای خزر، خبری از دریانوردی و کشتیرانی در دوره های پیش از صفویه دیده نمی شود. از دوره قاجار، رفت وآمد کشتی های تجاری بین بنادر تزار و ایران برقرار شده و کالاهای تجاری بین بنادر روسی از طریق رودخانه ولگا با بنادر ایرانی انزلی، سرمشهد و آشوراده تجارت می شد. به جز اشارات اندک جهانگردان و مورخینِ این عصر، اطلاعات چندانی درمورد ساختار این کشتی ها در اختیار نیست. در دهه اخیر با تغییر سطح آب دریای خزر و پائین رفتن سطح آب، تعدادی از کشتی های تاریخی این دریاچه آشکار شده است. شناسایی چندین کشتی از جنس الوار چوبی در سواحل تالش، رودسر، نکا و خلیج گرگان، اطلاعات باارزشی درخصوص ساختار کشتی های تاریخی و کشتیرانی دریای خزر ارائه خواهد داد. در این نوشتار که براساس پژوهش میدانی و مطالعه کتابخانه ای فراهم شده است، ضمن معرفی کشتی های تاریخی که به واسطه تغییرات سطح آب دریا پدیدار شده اند، فقدان نمونه های قدیمی تر در این دریای بسته به دلیل نبود بادهای موسمی، جهت حرکت نامنظّم امواج، نبود تمدن های هم جوار و به تبع آن فقدان مسیرهای تجاری دریایی، پیش روی و پس روی متناوب آب دریا و دیگر عوامل مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.