نظام خبررسانی و جاسوسی و نقش آن در تاریخ میانه ایران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نظام اِنها یا خبریابی و خبررسانی و به تعبیری جاسوسی از راه کارهایی بود که حکومت ها برای برقراری امنیت کشور به کار می بستند. ضرورت اداره قلمرو گسترده حکومتی، و کسب اخبار و اطلاعات از سراسر کشور، حکومت ها را ناگزیر می ساخت که تشکیلات جاسوسی خود را در قالب نهادهایی چون «بَرید» و «اِشراف» و نیز با تربیت و به کارگیری مُنهیان (جاسوسان) و خبرگیران آزموده بنیاد گذارند. این گونه تشکیلات که با نظام خبررسانی و امنیت داخلی سروکار داشتند با انجام خدمات نظارتی، مراقبتی و تأمینی و اقدامات جاسوسی در حکم چشم و گوش حاکمیت در سراسر قلمرو حکومتی درآمدند. در این پژوهش ضمن تبیین مفهوم اِنها و مُنهی، به شیوه تاریخی- تحلیلی جنبه های اهمیت و کارکرد امنیتی نظام اِنها یا جاسوسی و نقش آن در تثبیت و تداوم حکومت های مرکزی در دوره میانه تاریخ ایران بررسی شده است. یافتة پژوهش نشان داده است که کارکرد امنیتی- اطلاعاتی و مراقبتی نظام جاسوسی، جایگاه و اهمیت آن را در حکومت ها چنان برجسته ساخت که کارآمدی یا ناتوانی آن در تداوم یا تزلزل قدرت سیاسی مؤثر بوده است.