بنای تاریخی کنگاور از بحث برانگیزترین بناهای دوران تاریخی ایران است. این اثر از معدود آثار مشهور دوره تاریخی است که تمامی کاوش های باستان شناختیِ آن به سرپرستی کارشناسان ایرانی صورت گرفته است. هدف این نوشته، بررسی و تحلیل مدارکِ به دست آمده از کاوش های باستان شناسی و نقد تفاسیر مربوط به کاربری بناست. نویسنده با ارزیابی مدارک موجود، نتیجه می گیرد که بنای تاریخی کنگاور، یک معبد ناتمام از دوره خسرو دوم بوده که به صورت مَصطَبه مُطبّق ساخته شده و قابل قیاس با معبد دادی وانک در ارمنستان است. خسرو پرویز تحت تأثیر عقاید مزدیسنان باستانی و با اندکی تأثرات از رسوم مسیحیان ارمنی این بنا را ساخته است. مناسکی را که در این بنا اجرا می شده، می توان این گونه بازسازی نمود: شاه و نیایشگران پس از صعود از پلکان جنوبی به فراز صُفّه نخست می رسند. این صفّه پیرامونی، جایی است که ستون هایی بدون پوشش، همانند حصاری از درختان مقدس، حریم و مرز نیایشگاه را نشان می دهند. در این صفّه است که عده ای می بایست بایستند و یا در انتظار باشند. سپس عده ای به صفّه میانی که احتمالاً نمازخانه بوده می روند. نیایشگران از هردو صفّه مذکور، شاهد اجرای مناسک نیایش آتش در صفه سوم که درحقیقت محراب نیایشگاه بوده، می شوند.