خطبه خوانی

تاریخ ایران عصر آل بویه (320- 447ق)، یکی از مهم ترین ادوار نقش آفرینی مسجد در ابعاد و زمینه های مختلف بوده است. «مسجد» به عنوان کارآمدترین نهاد دینی اسلام، در تداوم حیات اجتماعی ـ سیاسی مسلمانان به ویژه ایرانیان دوره ی دولت شیعی مذهب آل بویه، نقش محوری ایفاء کرده و در حقیقت به عنوان «ساخت قدرت» عمل کرده است. تاریخ تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران در این دوره تاثیرات بسیاری از مسجد و کارکردهای آن پذیرفته است. در این نوشتار، تلاش شده ضمن توصیف مهم ترین کارکرد های سیاسی مسجد در عصر آل بویه، به تبیین نقش اثرگذار مسجد در تحولات سیاسی این دوره از تاریخ ایران، پرداخته شود. همچنین چگونگی تلاش امرای آل بویه در بهره گیری از کارکرد های مسجد، در جهت تثبیت حاکمیت و کسب مشروعیت مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه در این تحقیق حاصل شده؛ استفاده فراوان دولت آل بویه از مسجد، در ابعاد و زمینه های مختلف جهت اهداف سیاسی و اجتماعی خود به خصوص در بغداد و شهرهای مهم ایالات جبال بوده است. آل بویه همچنین از مسجد و کارکردهای آن، جهت مشروعیت بخشی، کنترل اعتراضات سیاسی و خطبه خوانی بهره می جستند.

هدف: مطالعه حاضر با هدف بازخوانی سبک زندگی سیاسی امام سجاد(ع) و نقش آن در حفظ و رونق دادن به مذهب تشیّع انجام شده است. روش: این نوشتار به روش کتابخانه ای و تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع معتبر اسلامی به شیوه داده بنیاد انجام شد؛ بدین صورت که پس از فیش برداری سبک زندگی سیاسی امام سجاد(ع) از منابع مزبور، نقش هر یک از ساحتهای زندگی ایشان، بررسی شده است. یافته ها: امام سجاد(ع) مرد میدان علم و عمل بودند و با استفاده از سبک زندگی ویژه خویش، تلاش کردند هم خون شیعه را حفظ کنند و هم معارف بلند دینی را به مردم انتقال دهند. ایشان با استفاده از ابزارهای مهمی همچون: قالب دعا، خطبه خوانی، بی توجهی نسبت به حاکمان جور، تلاش برای هدایت عالمان درباری و مبازره با جبرگرایی، توانستند سه کار مهم سیاسی و اجتماعی؛ یعنی تبیین خصوصیات امام عادل، حفظ خون شیعه و بیان خطوط کلی و اصلی دین را انجام دهند. نتیجه گیری: امام سجاد(ع) مرد میدان مبارزه برای تحقق هدف خداوند از خلقت و تشکیل حکومت بودند؛ ولی به علت عدم آمادگی جامعه، برای آماده کردن مردم از سبک زندگی سیاسی ویژه ای استفاده کردند.

وعظ از اوایل دوره اسلامی از قالب های مؤثر در انتقال تعالیم و آموزه های اسلامی بوده است. واعظان با به کاربردن انواع شیوه های وعظ ، استفاده از آرایه های ادبی و بهره بردن از مضامین گوناگون، مجالس وعظ خویش را با جذابیت فوق العاده ای برگزار می کردند و اقشار گوناگون مردم و حکمرانان را به خود جلب کرده، شهرت فزاینده ای کسب می-کردند. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی بران است، تا ابعاد وعظ را از لحاظ انواع ، شیو ه ها و اشکال وعظ گویی تا سده 6 ق بررسی کرده و آنگاه آشکار سازد که مفاهیم مرتبط با وعظ چه پیوند یا تفاوتی با یکدیگر داشته اند. یافته ها حکایت از آن دارد که وعظ باید در دو مفهوم عام و خاص مورد بررسی قرار گیرد، مفهوم عام آن از همان صدر اسلام وجود داشته و در قالب های گوناگونی مانند قصه خوانی، ذکر، خطبه خوانی و ... نمایان می شد اما در مفهوم خاص، وعظ و به تبَع، واعظان حرفه ای و ملقب به صفت «واعظ»، در حدود نیمه سده 3ق پدید آمد و تا سده 6ق بر آداب وعظ افزوده شد.