ارتباطات عمومی علم

این مقاله به مسئلة عمومی کردن علم در مجله­های علمی عمومی ایرانی می­ پردازد. با آنکه مدت زیادی است این قبیل مجله­ها در ایران منتشر می شوند اما هنوز به عنوان مقوله ای ارتباطاتی در این حوزه مورد مطالعه واقع نشده اند. مقالة حاضر با توجه به نقش مجله­های مذکور در انتشار اطلاعات و درک علمی در حوزة عمومی بر زبان به کاررفته در تولید متون علمی عمومی ایرانی، تمرکز و معیارهایی را برای مناسب کردن زبان این مجله ها در راستای افزایش درک عامه از علم شناسایی کرده است. برای دستیابی به این معیارها، از محتوای نظری دو نظریة کنشگر ـ شبکه و علم تعاملی استفاده شده و هفت معیار به دایرة شناخت درآمده است. اهمیت شناخت این معیارها در آن است که ابزاری را برای کاربرد در مجله های علمی عمومی به منظور ارائة روش­های ارتباطات مؤثّر محتواهای علمی با عموم فراهم می کند. در این مقاله با توضیح معیارهای زبان ایده­آل یا نگارش متون علمی عمومی، روش برقراری ارتباطات عمومی علم مؤثّر توضیح داده شده تا این معیارها از وضعیت انتزاعی بیرون آمده و عملیاتی و اجرایی شوند.

با وجود بیش از 100 سال تجربه روزنامه نگاری علم در ایران، رسانه های علمی عمومی، در ارتباط علم و جامعه، بیشتر بر کارکرد انتقال دهندگی تأکید دارند و نقش روزنامه نگاران علم، ترجمه و ساده سازی زبان تخصصی علم یعنی ارتباطات عمومی علم سنّتی است. این پژوهش می کوشد تا از طریق مصاحبه عمیق و کانونی با روزنامه نگاران علم با بیش از 10 سال سابقه فعالیت، مقولات مورد نظر آنان در بازتعریف روزنامه نگاری علم خوب را شناسایی کند. نتایج نشان می دهند که بازتعریف نقش روزنامه نگاری علم نیز مبتنی بر مدل سنّتی است. ولی تعداد محدود مخاطبان و احساس نیاز به استقلال اقتصادی، موجب تفکر درباره این رسانه ها به مثابه عناصری هویت بخش و در عین حال سرما یه ای فیزیکی، فرهنگی و اجتماعی شده است. این رویکرد می تواند فعالیت روزنامه نگاری علم را در ایران تغییر دهد و آن را به بخشی پویا و اثرگذار در عرصه رسانه و علم تبدیل کند.  

رسانه ملی یکی از بازیگران اصلی فرآیند ترویج علم در کشور است که مسئولیت پیوند حوزه علم و عرصه عمومی و نهادینه سازی گفتمان علمی را بر عهده دارد. هدف از این پژوهش، تبیین الگوی پارادایمی ارتباطات علم در برنامه سازی علمی در تلویزیون است که ضمن احصای شرایط علّی، زمینه ای و میانجی به شناسایی راهبردهای مناسب برای کنش متقابل رسانه در فرآیند رسانه ای سازی علم و سرانجام پیامدهای منتج از این الگو می انجامد.روش تحقیق این پژوهش نظریه مبنایی است و داده هابا روش نمونه گیری نظری ازطریق مصاحبه عمیق غیر ساختار یافته با 12 نفر از صاحبنظران که در طراحی و راهبری برنامه های علمی نقش داشته اند، بدست آمد. یافته های این مقاله حاکی از آن است که الگوی منتخب رسانه ملی در بازنمایی علم، الگوی نقصانی است. دلایل اتّخاذ این الگو عبارت است از دانای کل پنداری رسانه، تصور نادرست از سطح ادراک عامّه از علم، پیچیده انگاری زبان علم، محدودیت منابع در برنامه سازی علمی، فقدان فرهنگ حمایتگر علم و عدم ثبات و تمایز وظایف ساختاری شبکه های عمومی و تخصصی تلویزیون. به این ترتیب با الگوی نقصانی ترویج علم، کنشگری رسانه در حوزه ارتباطات علم با راهبردهایی چون تخصص زدگی، عوام زدگی، کلیشه سازی یا نتیجه گرایی علمی معنا می یابد. درنتیجه، ارائه ایدئولوژیک علم، خلط علم و شبه علم، برجسته سازی دستاوردهای علمی، عدم ورود علم به حوزه عمومی، ترویج علم محض و عدم ارتباط تعاملی رسانه با عموم و جامعه علمی را به دنبال دارد. بنابراین ضروری است که رسانه ملی با اتخاذ الگوی مشارکت در ترویج علم،  از رویکرد همگانی سازی علم به رویکرد درگیرسازی عموم  در علم تغییر موضع دهد.