مضمون و محتوا

تمام میراث مکتوب زبان فارسی لزوماً در چارچوب مرزهای فعلی جغرافیایی ایران قابل احصا نیست و تحوّلات گوناگون گذشته، باعث جدایی بخش هایی از این سرزمین، گسترش زبان فارسی و پیدایش آثاری به این زبان در مرزهای خارج از ایران گردیده است. گل محمد ناطق مکرانی یکی از سخنوران منطقه ی بلوچستان پاکستان است که متأسفانه برای ادب دوستان، چندان شناخته شده نیست. آثار ناطق عبارتند از دیوان و یک مثنوی که مثنوی او در دست نیست و دیوان مختصر او که «جوهر معظم» نام دارد، تنها اثر موجود وی است. این دیوان تا به حال دو بار در هند و پاکستان به چاپ رسیده است و اشعاری در قالب های قصیده، قطعه، رباعی و غزل را شامل می شود که در چاپ دوم، مجموعه نامه های شاعر نیز بر آن افزوده شده است. نگارندگان در این مقاله پس از معرّفی مختصر شاعر و دیوان وی، با سیری در این اثر، به روش تحلیل محتوای اشعار، به بررسی کوتاه سبک، مضمون و محتوای آن پرداخته اند.

دوره معاصر در تاریخ ایران را می توان در جمیع جهات، عرصه کشاکش بین سنت و نوگرایی دانست. این کشاکش در ساحت ادبیات نیز به وضوح دیده می شود. برخی سنت را مایه واپس ماندگی دانسته و با آن به ستیز برخاسته اند و برخی پایبندی تمام و کمال به سنت داشته و نوگرایی و نوجویی را برنتافته اند؛ در این میان گروهی نیز بوده اند که در عین پایبندی به برخی مؤلفه های سنت، نوگرایی و نوجویی را نیز الزامی می دانستند و در این راه قدم برداشته اند. حسین منزوی از غزل سرایان نئوکلاسیک، چنین دیدگاهی دارد؛ او غزل را با تئوری های نیما آشنایی داده و خود را از «جوجه ققنوسان» نیما می داند. در عین حال، غزل خود را حافظ وار می خواند و به تأثیر سنت در غزلش اذعان دارد. به ویژه در حوزه مضمون و محتوا که موضوع پژوهش حاضر است، این دوگانگی دیده می شود. این رویکرد سبب شده تا در شعر او موضوعات و مضامین سنتی در کنار موضوعات معاصر و نو و تجارب فردی دیده شود؛ عشق جسمانی و اروتیسم، زیبایی شناسی متفاوت از معشوق و واقع نمایی و تکیه بر تجارب فردی را می توان از وجوه نوگرایی او در زمینه مضمون، قلمداد کرد. در پژوهش حاضر به بررسی ابعاد سنت گرایی و نوگرایی منزوی در موضوع و مضمون پرداخته شده است. نتیجه پژوهش حاضر نشان از تلفیق نوگرایی و سنت گرایی در ابعاد مختلف مضمون، زبان و تصاویر شعری درشعر منزوی دارد.