کریمخان زند

فاصله سال های 1163- 1209 ه. ق، مقارن است با دوران حکومت زندیه که با ظهور کریم خان و تشکیل حکومت زندیه پایه گذاری شد. این پژوهش بر آن است تا با شناسایی ویژگی های اصلی سازمان تشکیلات حکومتی زندیه، تاثیرات آن را بر روند سقوط دولت زند بررسی کند. نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متمرکزی که کریم خان بنا نهاده بود با مرگ او از هم فرو پاشید و زمینه برای ظهور مدعیان جدید در عرصه سیاسی– نظامی کشور فراهم آمد. اما خیلی زود مشخص شد که آنان نه تنها توان اداره کشور را ندارند، بلکه خود نیز در برابر رقیبان قدرتمند توان ایستادگی نداشتند. لذا در دوره پس از کریم خان، هیأت حاکمه نه تنها توان حل این مشکلات را نداشت، بلکه با اقدامات خودسرانه و فشار مالیاتی، مردم را از خود راندند. چرا که برای مقابله با رقیبان و جمع آوری سربازان به پول بیشتری احتیاج داشتند و این وضع برای مردم و بازاریان قابل تحمل نبود.

با فروپاشی دولت متمرکز نادرشاه افشار در جامعه آشفته ایران در نیمه دوم قرن دوازدهم ه .ق.، تأمین امنیت مناطق مختلف، اغلب بوسیله قدرتهای محلی از قبیل رهبران ایلات، حاکمان شهرها و رؤسای کانونهای قدرت محلی که معمولاً شالوده عشیر هیی و خاندانی داشتند، تأمین میشد؛ از اینرو، مقاله حاضر به این پرسش که: «کانونهای قدرت محلی در مواجه با مدعیان سلطنت، چگونه و با توسل به کدام راهکارها امنیت منطقه را تأمین میکردند؟ » پاسخ میدهد. پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه یی از منابع دست اول تاریخی، به تحلیل و تفسیر ویژگیها و تأثیرات کانونهای قدرت محلی بر تأمین امنیت مناطق مختلف سواحل خلیج فارس، در دوره کریم خان زند میپردازد. برخی از عواملی که میتوانند در تحلیل این پرسش مورد بررسی قرار گیرند، عبارتنداز: ساختار قدرت کانونهای محلی، رقابتها و توطئه های مختلف برپایه منافع فردی و جمعی درون خاندانی- محلی و یورش مداوم مدعیان سلطنت؛ (این عامل بنوبه خود، منجر به بروز بحرانهای محلی و عجز رؤسای منطقه در مقابله با مدعیان مختلف سلطنت شد). این عوامل زمینه همکاری و اتحاد کانونهای قدرت محلی را، بویژه در سواحل خلیج فارس، با کریم خان زند مهیا کرد.