سبک شناسی انتقادی

شناخت گونه ها و زیرگونه ها، اقدامی مهم در جهت شناساندن آثار ادبی و ارزیابی زیبایی های سبکی و زبانی آن هاست. در پژوهش حاضر به منظور برداشتن گامی در این مسیر، داستان نقیضه وار «اسائه ادب» از مجموعه «خیمه شب بازی» با استفاده از رویکرد سبک شناسی انتقادی مورد مطالعه قرار می گیرد. سبک شناسی انتقادی با استفاده از سبک شناسی لایه ای، که کارکرد آن واکاوی لایه های متن به منظور کشف ایدئولوژی پنهان آن است، انجام می شود. در این روش خردلایه ها در بستر کلان لایه ها، و کلان لایه ها در ارتباط تداخلی شان با یکدیگر مورد بررسی قرار می گیرند. نتایج پژوهش نشان می دهد که این داستان، نقیضه ای تمثیلی است که در ژرف ساخت خود به حوادث تاریخی مهمی چون بر سر کارآمدن رضاشاه، رفتار دوگانه وی در مواجهه با مذهب، قیام مسجد گوهرشاد، سرکوب روحانیون و همچنین ترور آیت الله مدرّس اشاره دارد. روایت در چارچوب الگوی مکتب رئالیسم سوسیالیستی نوشته شده، و همه مؤلّفه هایی که در این پژوهش به صورت پیش فرض در نظر گرفته شده اند، با تشکیل پیکره ای معنادار، ایدئولوژی سیاسی-سوسیالیستی نویسنده را در جهت مشروعیت بخشیدن به ستیز علیه سلطه، به طور ضمنی، انعکاس می دهند. 

در این مقاله رمان سووشون سیمین دانشور بر اساس مؤلفه های ده گانه لسلی جفریز تحلیل شده است تا انعکاس ایدئولوژی نویسنده در زبان بررسی شود. این مؤلفه ها که بر پایه تحلیل های فرهنگی و جامعه شناختی طراحی شده اند، امکان مطالعه دقیق تر متن را فراهم می کنند. یافته ها نشان می دهد که مؤلفه های جفریز شامل نامیدن، توصیف، بازنمایی کنش ها، رخدادها و وضعیت ها، تقابل ها، ترادف ها، فرضیه سازی و بازنمایی زمان و مکان برای انتقال ایدئولوژی هایی چون "مقاومت" و "عشق به وطن" به کار رفته اند. تقابل ها با بسامد ۵۹/۲۳ درصد، بیشترین سهم را داشته و بیانگر تنش فراوان میان شخصیت ها و حتی مفاهیم انتزاعی مانند سنت و مدرنیته است. فرضیه سازی با ۸۷/۸ درصد، نشان دهنده تمایل نویسنده به بیان غیرمستقیم ایدئولوژی ها و جامعه آرمانی خود است تا کمتر در معرض اتهام قرار گیرد. در مقابل، اولویت بندی با کمترین بسامد ۵۷/۱ درصد، نشان دهنده آن است که نویسنده تمایلی به تحمیل دیدگاه یا ترتیب خاصی از مفاهیم بر خواننده ندارد و فضایی فراهم کرده است تا مخاطب خود بتواند درباره اهمیت و ترتیب موضوعات تأمل کند.