جلال الدین محمّد دوانی

یکی از ابعاد مهمّ زندگی جلال الدین محمّد دوانی، تأثیر گسترده ی او بر حوزه ی فرهنگ و اندیشه ی منطقه ی شبه قاره ی هند است. باتوجه به این که در این موضوع مطالعه ی منسجمی وجود ندارد، توجه به جای در این حوزه برای تکمیل مطالعه ی ارتباط فرهنگ ایران و شبه قاره ضروری به نظر می رسد. مطالعه ی حاضر به شیوه ی کتاب خانه ای، با تأکید بر منابعی انجام شده که هم زمانِ او بوده یا در منطقه ی شبه قاره سامان یافته است. در این مقاله گستره ی تأثیر جلال الدین دوانی در شبه قاره ی هند با وجود عدم حضورش در آن منطقه، در سه مرحله بررسی شده است، در بخش نخست روابط او با بزرگان هند و در بخش دوم تأثیر جلال الدین دوانی بر برنامه های درسی شبه قاره مورد توجه قرار گرفته است. در مرحله ی سوم مهم ترین کتاب ها و آثار دوانی شامل شش اثر مهم او که موردتوجه اهل منطقه قرار گرفته اند در حوزه های حکمت عملی، فلسفه، کلام و منطق، شناسایی و مطالعه شده است.

برخلاف اهمیت تحولات سیاسی و فرهنگی ایران در دورة فرمان روایی آق قویونلوها در نیمة دوم سدة نهم هجری قمری، شمار متون و منابع اصلی مربوط به این دوران فراوان نیست و همة آن چه تاکنون شناسایی شده هنوز به صورت انتقادی منتشر نشده اند. در حوزة تاریخ نویسی آثاری که در این دوره تألیف شد ادامة همان روش ساده نویسی اواخر سدة هفتم بود. نثر منشیان و مورخان این دوره مصنوع و فنی است؛ این نویسندگان در ستایش ترکمنان آق قویونلو غلو بسیار کرده و آنان را یگانه شایستگان پادشاهی و خلافت اسلامی روزگار خود دانسته اند. تواریخ این دوره هرکدام مکمّل یک دیگرند و تاریخ نویسی آن بیش تر برمبنای مشاهدات شخصی و دست رسی به اسناد آن دوره نگاشته شده و از این نظر حائز اهمیت بسیاری است. حال پرسش اصلی پژوهش این است: نقاط ضعف و قوت تاریخ نگاران دورۀ آق قویونلو در تألیف کتاب هایشان کدام اند؟ به نظر می رسد این پژوهش توانسته مبانی، اصول جهان بینی، و نقاط ضعف و قوت تاریخ نگاری دورۀ آق قویونلو را تبیین کند. در این مقاله از روش توصیفی تحلیلی با تکیه بر منابع کتاب خانه ای استفاده شده است.