علی اللهی

فرقه اهل حق، یک گروه دینی ایرانی با اعتقادات، گرایش ها و آداب و متون مذهبی خاصی است که در میان طوایف لر، کرد و ترک زبان پیروانی دارند. بنیانگذار این فرقه، مرشدی به نام سلطان اسحاق است که خاستگاه آن شهرزور در کنار سیروان (دیاله) در عراق امروزی است که از آنجا به سایر نواحی گسترش یافته است. این فرقه به سبب غلو در حقّ حضرت علی علیه السلام، «علی اللّهی» نیز نامیده شده است. ایشان دوازده خاندان یا سلسله اصلی دارند. از اصول مهمّ دین اهل حق، تجلّیات هفتگانه خداست. به تناسخ معتقد و منتظر ظهور صاحب زمان هستند. مناسک و مراسمی ویژه دارند و آیین ایشان التقاطی است. این مقاله با هدف شناخت، تبیین و نقد آیین اهل حق تدوین یافته و با تکیه بر منابع مختلف، به تحلیل شاخصه های مربوط به این فرقه پرداخته است.

اهل حق یک مذهب باطنى شناخته می شود که معتقدان آن بیشتر در غرب ایران زندگى مى کنند. عقایدشان آمیخته اى از اعتقادات «مانوى»، ادیان کهن «ایرانى»، مذهب «اسماعیلى»، «تناسخ هندى» و دیگر ادیان سرّى است. باوجود جایگاه خاص خاورشناسان در مراکز علمی وتوجه آنها به این فرقه، این پژوهش درصدد پاسخ به این سوال است که چه نقدهای بر دیدگاه و روش پژوهشی ولادیمیر مینورسکی در معرفی فرقه اهل حق در دائره المعارف اسلام لیدن(EI2) وارد است؟ این نوشتار با بهره گیری از شیوه توصیفی تحلیلی، به بررسی انتقادی مقاله اهل حق در تبیین تاریخی فرقه، سیر تحولات اعتقادی آن و روش پژوهشی مؤلف پرداخته است.یافته های پژوهش نشان می دهد نویسنده در بررسی این فرقه از شیوه «پدیدارشناسی» بهره برده و با رویکرد هم گرایانه به جای رویکرد انتقادی تاریخی، دگرگونی اعتقادی این فرقه و کارکرد آموزه های دینی آن را مورد بررسی قرار داده اگرچه در مواردی مانندگونه های اهل حق و برخی معتقدات آنها کامل نبوده اما توانسته تصویری مطابق با گزاره های منابع از این فرقه ارائه نماید.