اکوتوریسم پایدار

اکوتوریسم یا طبیعت گردی یکی از شاخه های گردشگری است که مبتنی بر جاذبه های طبیعی است. شـناسایی مناطق مستعد طبیعت­گردی و بـرنامه­ریزی برای این مناطق، به­منظور جذب علاقه­مندان و ایجاد امکانات زیربنایی برای آنها از جمله راهکارهای توسعه صنعت اکوتوریسم است. شهر کرمانشاه جزو مناطق دارای قابلیت­های طبیعت گردی بالا و همچنین برخوردار از جاذبه­های فرهنگی و تاریخی غنی در زمینه گردشگری است، در این پژوهش سعی شده است تا چالش ها و فرصت های طبیعت­گردی این شهر با استفاده از مدل راهبردیSWOT ارزیابی شود و راهکارهای مناسب برای دستیابی به اکوتوریسم پایدار منطقه ارائه گردد. نوع پژوهش کاربردی- توسعه­ای است و با روش توصیفی- تحلیلی به جمع­آوری اطلاعات اسنادی، کتابخانه ای و پرسشنامه ای اقدام شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان­دهنده آن است که؛ طبیعت بکر و توان اکوتوریستی بالا با امتیاز وزنی 45/0 و آب و هوای متنوع با امتیاز وزنی 32/0 مهم­ترین نقاط قوت، عدم معرفی صحیح جاذبه­ها با امتیاز وزنی 32/0 مهم­ترین نقطه ضعف، اشتغال­زایی با امتیاز وزنی 36/0 و سازماندهی مدیریت بازدیدها با امتیاز وزنی 28/0 مهم­ترین فرصت­ها و نداشتن برنامه­های اصولی و از پیش مطالعه شده با امتیاز وزنی 40/0 مهم­ترین تهدید توسعه پایدار اکوتوریسم منطقه به حساب می­آیند.

برخی از روستاهای کشور با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مواجه بوده و در آنها کمتر اثری از توسعه پایدار دیده می شود. با توجه به ماهیت اکوتوریسم و همخوانی و سازگاری آن با توسعه پایدار، این فعالیت می تواند رونق اقتصادی روستا را بدنبال داشته و سلامت اجتماعی و حفظ محیط زیست را تضمین نماید. هدف تحقیق، مطالعه اثرات اکوتوریسم بر توسعه پایدار روستای ده بالا در استان یزد می باشد. سؤال اصلی پژوهش این است که اکوتوریسم چه اثراتی بر روی توسعه پایدار روستاهای مورد مطالعه داشته است. شاخص های مورد استفاده شامل شاخص های اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی می باشد که برای هر کدام با استفاده از نظرات کارشناسان گویه های مرتبط تعریف شده است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل 10 روستا از مجموعه روستایی ده بالا می باشد. روش تحقیق توصیفی- پیمایشی بوده و داده ها و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه ای و انجام مطالعات میدانی جمع آوری و سپس با به کارگیری نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مهمترین اثر اکوتوریسم بر روستاها، گسترش خانه های دوم بوده است. همچنین جمع بندی نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که اکوتوریسم در بعد اقتصادی موجب ایجاد درآمد و اشتغال زایی برای مردم محلی شده و در دو بعد اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی آسیب های متعددی را به دنبال داشته است.

اکوتوریسم یا طبیعت گردی گرایشی از صنعت گردشگری است که طی سالهای اخیر توجه بسیاری از مسولین و مردم را به خود جلب کرده و یکی از اهرمهای توسعه اقتصادی و اجتماعی بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بوده است. از آنجا که فعالیت غیر نظام مند اکوتوریسم می تواند اثرات منفی بر محیط زیست داشته باشد، ارزیابی فعالیتهای اکوتوریسمی با استفاده از چارچوب ها و روش های معتبر علمی من جمله DPSIRمی تواند در برنامه ریزی های مدیران این صنعت، موثر و مفید واقع گردد. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی وضعیت اکوتوریسم در منطقه رودبار قصران و لواسانات با استفاده از چارچوب DPSIR می باشد. هر کدام از پنج بخش این مدل ارزیابی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و یافته ها در قالب جداولی ارائه گردیدند. طبق نتایج به دست آمده از طبقه بندی تصاویر سال های 2004 و 2016، فضاهای ساخته شده از 3625 متر مربع به 8744 متر مربع افزایش یافته است. از جمله دلایل این امر را افزایش جمعیت، نزدیکی به پایتخت و سهولت در رفت و آمد در نتیجه گسترش خانه های دوم و افزایش ساخت و ساز اماکن مرتبط با خدمات گردشگران دانست. ارزیابی های صورت گرفته و نتایج بدست آمده از این تحقیق می تواند به عنوان یک ساختار پشتیبان تصمیم برای مدیران و برنامه ریزان در این حوزه و اتخاذ استراتژی های مناسب جهت پیاده سازی اکوتوریسم پایدار، مورد استفاده قرار گیرند.

در حال حاضر،اکوتورسیم مورد توجه خاص محققان،دوستداران محیط زیست، برنامه ریزان و سیاست گذاران قرار گرفته است. مناطق مختلف ایران دارای جاذبه های طبیعی منحصر به فردی می باشند که پتانسیل لازم را برای توسعه ی اکوتوریسم به همراه دارند. منطقه ی حفاظت شده و شکار ممنوع(امروله) در استان کرمانشاه، (شهرستان کنگاور) یکی از مناطق بکر و باارزش ایران می باشد. هدف پژوهش بررسی پتانسیل های اکوتوریسم در مناطق حفاظت شده است. روش تحقیق؛ توصیفی-اسنادی و از نوع کاربردی می باشد. جمع آوری داده ها، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای -اسنادی به همراه مطالعات میدانی بدست آورده شده است. همچنین با استفاده از پرسشنامه و پرسش از محققان و کارشناسان و مسئولان امر که با منطقه ی مورد مطالعه آشنایی کاملی داشتند نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید آن با استفاده از تکنیک(swot) تعیین شده. نتایج حاکی از پژوهش بیانگر لزوم توجه و اهمیت مسئولان و دولت برای حفاظت و نگه داری این مناطق با ارزش که به عنوان گنجینه های طبیعی ایران محسوب می شوند را برای توسعه ی اکوتوریسم را ضروری می داند. لزوم سرمایه گذاری دولت و بخش خصوصی، توسعه ی شبکه های ارتباطی، آموزش، استفاده از افراد خبره و متخصص در زمینه ی محیط زیست و (طبیعت گردی) اکوتوریسم و افزایش آگاهی اکوتوریست ها (طبیعت گردان ها) از محیط زیست، از جمله اقداماتی است که در جهت استفاده از پتانسیل های (منطقه امروله) باید صورت گیرد.

وجود ظرفیت های تاریخی و فرهنگی و وجود مناطق بکر اکوتوریستی در نواحی روستایی زمینه بسیار مطلوبی را برای توسعه گردشگری در این مناطق فراهم می کند. در ایران نیز، با توجه به وجود مناطق وسیع روستایی با جاذبه های طبیعی و تاریخی   فرهنگی متعدد، گردشگری می تواند راهکاری برای توسعه و احیای این مناطق درنظر گرفته شود. یکی از مناطقی که دارای ظرفیت مناسب در زمینه گردشگری روستایی و اکوتوریسم است، ناحیه کجور در استان مازندران است. پژوهش حاضر درنظر دارد، با بررسی و شناخت زمینه های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی و همچنین وضعیت کنونی گردشگری در این ناحیه، برنامه ریزی مناسبی را با هدف توسعه گردشگری روستایی مبتنی بر اکوتوریسم پایدار ارائه کند. جامعه آماری در این پژوهش روستاییان، گردشگران و مسئولان و متخصصان اند و روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای و میدانی است. در این مطالعه، با استفاده از مدل سوات (SWOT)، فهرستی از نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها شناسایی شدند. در ادامه، برای رفع یا کاهش نقاط ضعف و تهدیدها و تقویت و بهبود نقاط قوت و فرصت ها، براساس فرایند برنامه ریزی راهبردی، بیانیه چشم انداز تنظیم شد و اهدافی تعیین و سپس راهبردها و سیاست های مناسبی برای دستیابی به این اهداف تدوین شدند. درنهایت نیز، برنامه های اقدام، در دو سطح خرد و کلان، به منظور توسعه گردشگری روستایی ناحیه کجور با تکیه بر اکوتوریسم پایدار پیشنهاد شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند ناحیه کجور ظرفیت ویژه ای برای توسعه گردشگری روستایی و اکوتوریسم دارد و با برنامه ریزی مناسب می تواند در آینده ناحیه ای نمونه در گردشگری باشد. بدین منظور، استفاده از مشارکت جامعه محلی، حمایت مسئولان و سازمان های مرتبط با گردشگری روستایی ناحیه، بهبود امکانات محیطی و کالبدی و همچنین سرمایه گذاری بخش خصوصی ضروری است.

سرعت نوآوری های فنّاورانه سبب شکل گیری تحولات اجتماعی و پدیدار شدن اوقات فراغت به عنوان یکی از نیازمندی های اساسی شده است. این امر توسعه صنعت گردشگری و تفرجگاه های پیراشهری به عنوان مقصد گردشگری در مقیاس خرد را در پی داشته است. در این میان، دره کنگ با توجه به تنوع و غنای طبیعی و فرهنگی آن در شهرستان بینالود می تواند مورد توجه و جذب گردشگران قرار گیرد. هدف این پژوهش تعیین مناسب ترین استراتژی برای توسعه اکوتوریسم در دره کنگ است. پژوهش حاضر، از لحاظ هدف به روش کاربردی و از حیث شیوه مطالعه به روش توصیفی- تحلیلی شکل گرفته است. شیوه جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای و مطالعات میدانی از نوع پیمایشی (مصاحبه و پرسشنامه) که تعداد 55 پرسشنامه بین صاحب نظران دانشگاهی و اجرایی توزیع گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از رهیافت تلفیقی SWOT و ANP استفاده شده است. از آنجایی که مدل سوآت عوامل تحلیل را به صورت درونی (نقاط قوت و نقاط ضعف) و بیرونی (فرصت ها و تهدیدها) طبقه بندی می کند و نتایج آن اغلب فقط لیست ناقصی از عوامل درونی و بیرونی است، به همین دلیل نمی تواند به طور جامع فرآیند تصمیم گیری استراتژیک را ارزیابی کند. از این رو در این پژوهش، جهت رفع نواقص مدل SWOT از تکنیک ANP استفاده شده است که در واقع، فرآیند تحلیل شبکه بین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها وابستگی برقرار می کند. بر اساس نتایج تحقیق، مناسب ترین استراتژی برای توسعه اکوتوریسم در تفرجگاه دره کنگ، استراتژی SO (ایجاد هماهنگی در بین ادارات و نهادها و بخش های مختلف مرتبط با امر اکوتوریسم و توسعه منابع و جاذبه های فرهنگی و طبیعی گردشگری و اشتغال زایی در تفرجگاه دره کنگ) با وزن 746/0 می باشد. ضمن اینکه استراتژی WO با وزن 494/0 به عنوان استراتژی جایگزین مطرح است.

طی چند دهه اخیر اکوتوریسم به عنوان یکی از زیر مجموعه های صنعت گردشگری رشد چشمگیری داشته است و عبارت است از سفری مسئولانه به نواحی طبیعی که به حفظ محیط زیست و پایداری رفاه مردم محلی می انجامد. کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه آن را به عنوان ابزاری قدرتمند جهت رشد و توسعه پایدار ترویج می نمایند. کشور ما به دلیل موقعیت جغرافیای خاصی که در سطح جهان دارد، در چهار فصل و در نقاط مختلف، دارای ویژگی های طبیعی است که می تواند برای گردشگران جذاب باشد. توسعه این صنعت در هر منطقه نیازمند شناسایی دقیق قابلیتها و زیرساختهای مرتبط با این حوزه می باشد. بر اساس آنچه بیان گردید، توسعه فعالیت های اکوتوریسم و انتخاب مناطق مستعد در مطالعات ضرورت می یابد. وجود جاذبه های طبیعی، از راهکارهای مناسب، ابتدا شاخص ها و معیارهای تاثیرگذار در توسعه اکوتوریسم، شناسایی و استخراج و در ادامه از روش وزن دهی چند معیارهاAHP جهت مشخص نمودن اهمیت هر یک از پارامترهای تاثیرگذار استفاده گردید. در نهایت برای یافتن نواحی مناسب و نیز تلفیق لایه ها بر اساس سناریوهای گوناگون از روش OWA در GIS استفاده شد. نتایج به دست آمده از سناریوهای گوناگون نشان از تناسب خوب منطقه در توسعه اکوتوریسم می باشد.