سفیانیان

فسطاط، نخستین شهر اسلامی در آفریقا، پس از گشودن مصر، با ویژگی های یک شهر اسلامی و برای رفع نیازهای جهادگران مسلمان ایجاد شد و به عنوان مرکز ولایت مصر و «مغرب» نقشی تأثیرگذار در دوران صدراسلام برجای گذاشت. ترکیب اجتماعی شهر و تحولات عمرانی و اقتصادی آن در دوره های مختلف همواره مورد توجه مورخان و محققان بوده است. تغییراتی که در دورة سفیانیان در این شهر پدید آمد، موجب آغاز روند گذار از یک «شهر نظامی» به سمت یک شهر تجاری و اداری گردید و در پایان حکومت سفیانیان، این شهر به صورت مهم ترین مرکز سیاسی و اداری شمال آفریقا درآمد و بازار، فعالیت های اقتصادی و ترکیب اجتماعی آن موجب گردید طی سده های متمادی و علی رغم تغییر حاکمیت ها، همچنان اهمیت خود را حفظ کند. تلاش برای یافتن علل و چگونگی تحولات این شهر، درعهد سفیانیان، موضوع این نوشتار است. پرسش اصلی پژوهش این است: شهر فسطاط در این دوره چه تغییراتی کرد و تأثیر این تحولات در ساختار شهری به چه میزان بود؟ نزدیک شدن به پاسخ هایی برای پرسش اساسی این تحقیق، نیازمند پژوهشی تاریخی با شیوه های توصیفی- تحلیلی است.

اموی ها از ابتدا در برابر دعوت اسلامی ایستادند و با رسول خدا9 جنگیدند اما پس از فتح مکه به اجبار مسلمان شدند. بعد از رحلت پیامبر اکرم9 و با توجه به ساختار نظام قبیله ای که در جزیره العرب قبل از اسلام وجود داشت، بنی امیه توانستند بار دیگر آن را تجدید کنند و به مرور وارد عرصه سیاسی شوند و پس از قتل عثمان با امام علی7 درافتادند و با تجدید اشرافیت وبرتری قبایل عرب برای نخستین بار خلافت را از آن خود کردند. پس از فتوحات اسلامی، قبایل شمالی و جنوبی به عراق و شام مهاجرت کردند و در صف بندی عراق و شام سهیم شدند. هر دو گروه قبایل شمالی و جنوبی در دورویه همراهی و مخالفت با وی شرکت داشتند. قبایل بزرگ شمالی همچون قریش، اوس و خزرج (انصار)، یهود، بنی تمیم و...؛ قبایل جنوبی همچون همدان، طی، مذحج، کنده و...؛ که در زمان حیات پیامبر 9 و خلفای اولیه به ویژه در فتوحات نقش اساسی داشته اند، در کنار هم در تمامی تحولات دوران خلافت امویان نیز شرکت داشتند.