نورالدین زنگی

پس از ظهور اتابکان زنگی در قرن پنجم هجری در منطقه شامات، تحولات عظیمی در زمینه مدرسه سازی و بسط و توسعه علمی ایجاد شد. تلاش آنها در ساخت مراکز و نهادهای علمی در شهرهای مناطق شام از جمله؛ دمشق، حلب، حماه، حمص، بعلبک، منبج و رحبه و همچنین استقرار این مراکز بر نظام وقف، از یک سو سبب استقلال مالی آنها و همچنین جذب دانشمندان و علماء از سایر مناطق به این شهرها شد و از سوی دیگر گامی بزرگ در جهت پیشرفت و توسعه علمی تمدن اسلامی به شمار می رفت. در این دوره علاوه بر مدارس متعددی که به شافعی و حنفی مذهبان اختصاص داده شده بود، مراکز علمی آموزشی دیگری نیز از جمله دارالحدیث نوریه که یک مرکز علمی تخصصی بود و همچنین بیمارستان بزرگ نوریه به عنوان یک مرکز علمی آموزشی، توسط امراء و وزراء زنگی در مناطق مختلف شامات بنا شد. بنابراین در این مقاله تلاش خواهد شد تا نقش نورالدین محمود زنگی و سایر شخصیت های اتابکان و معاصر آنها در تأسیس و گسترش فعالیت مدارس و نهادهای آموزشی اتابکان در شام و موصل و ... و همچنین عملکرد نظام وقف و تاثیر آن بر مراکز علمی این دوره واکاوی شود.

صلیبی ها در سده های میانه بخش هایی از قلمرو غربی جهان اسلام را تصرّف و استقرارشان را تا سده ششم و هفتم تداوم بخشیدند. توجه به آموزه های دینی فارغ از تعدّد قومی، سیاسی و مذهبی، می توانست نقش راهبردی در نحوه رویارویی مسلمانان با مهاجمان صلیبی داشته باشد. پرسش اصلی پژوهش این است که آموزه وحدت اسلامی در سه دوره آغازین، میانی و پایانی جنگ های صلیبی چه تأثیری بر رویارویی مسلمانان با مسیحیان داشته است؟ دستاوردهای این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده، نشان می دهد، کاربست آموزه وحدت در جبهه اسلامی با موانعی چون فقدان انسجام سیاسی، تنوّع قومی و تشتّت مذهبی و فعالیّت مستقل برخی گروه های شبه نظامی مانند اسماعیلیه روبرو بود. با این همه گاهی با بازخوانی برخی آموزه های مشترک دینی مانند خاتمیّت پیامبر(ص)، جامعیّت و برتری دین اسلام، وجوب جهاد با کفّار و لزوم اطاعت از ولی امر، وحدت اسلامی تحقّق یافته است. تغییر ساختار سیاسی به شکل همگرا با ائتلاف برخی دولت های منطقه توسط عمادالدین زنگی، انسجام ساختار عقیدتی به همّت نورالدین زنگی و تلفیق آنها از سوی صلاح الدین ایوبی، راهبردهایی بود که تکوین جبهه متّحد اسلامی را میسّر ساخت و الگویی برای سلاطین مملوکی شد.