واکه گرد پیشین [y]

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی خاستگاه واکه افراشته پیشینِ گردِ /y/ در زبان کردی است. این واکه در زبان های دنیا نادر است. در زبان های ایرانی باستان و ایرانی میانه نشانی از این واکه مشاهده نمی شود؛ اما این واکه در برخی گویش های نو ایرانی مشاهده می شود. در نوشتار پیشِ رو با رویکرد تاریخی و در چارچوب فرایندهای تاریخی، خاستگاه واکه پیشینِ گردِ /y/ در کردی شاخه جنوبی (گویش کردی سنقروکلیایی) بررسی شده است. در پژوهش حاضر، برای نمونه، با رویکردی تاریخی خاستگاه 16 واژه دارای واکه /y/ (شامل اسم، صفت، فعل و ماده فعل)، در گویش کردی موردنظر از شکل فرضی و بازسازی شده هندواروپایی و ایرانی باستان تا دوره نو بررسی شده است. واژه های نمونه از فرهنگ مردوخ (1392) و واژه نامه پایان نامه دکتری خنجری (1397) انتخاب شده اند که واژه هایِ این گویش را دربردارد. داده های زبان های باستانی به روش اسنادی و داده های گویشی به دو شکل اسنادی و مصاحبه میدانی با گویشوران گردآوری شده است. همچنین نگارنده گویشور گویش کردی سنقروکلیایی است. پس از بررسی داده های گویشی و دگرگونی های به وجودآمده در گذر از دوره باستان به دوره نو در واژه های مورد بررسی، علاوه بر مشخص شدنِ خاستگاه واکه افراشته پیشینِ گردِ /y/ -که در بخش نتیجه گیری ارائه می شود- یافته های پژوهش نشان داد که در این گویش کردی همخوان غلت لبی-پیش کامی واک دار /ɥ/ نیز وجود دارد. از این پژوهش می توان چنین نتیجه گرفت که در مواردی خاستگاهِ واکه پیشینِ گردِ /y/ در گویش کردی سنقروکلیایی، براثرِ پیشین شدگیِ واکه افراشته پسینِ گردِ /u/، /ū/ در گذر از دوره باستان به دوره نو بوده است. همچنین مشخص شد که در برخی موارد هم نشینی همخوانِ غلتِ /j/ با واکه پسینِ /u/ در توالیِ -uj- و هم نشینی همخوانِ غلتِ /w/ با واکه گسترده /i/ در توالیِ -(i)wi-، درنتیجه دگرگونی های رخ داده در گذر از دوره باستان به دوره نو، در این گویش کردی به واکه پیشینِ گردِ /y/ تبدیل شده است.