دانش ریزوماتیک

ریزوماتیک شیوه ای از تفکر است که رویکرد سنتی تر، هژمونیک و خطی را که به طور سنتی بر نظام آموزشی حاکم است را مختل می کند و به تغییرات مفهومی که می تواند از تفکر (خلاق) برگرفته شود می پردازد. هدف پژوهش حاضر شناسایی بسترها و الزامات طراحی الگوی برنامه درسی مبتنی بر دانش ریزوماتیک بود. روش اجرای پژوهش کیفی (تحلیل مضمون) بود. جامعه آماری 12 نفر از اساتید و متخصصین برنامه درسی بودند که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و در مطالعه شرکت نمودند، ابزار مورد نظر مصاحبه بود که روایی با مثلث سازی و پایایی با شاخص کاپا بررسی شد. تحلیل داده ها بر اساس مدل براون و کلارک و سه نوع کدگذاری مضامین پایه، مضامین سازمان دهنده، مضامین فراگیر انجام شد. یافته ها نشان داد بسترها و الزامات طراحی الگوی برنامه درسی مبتنی بر دانش ریزوماتیک در مدارس ابتدایی کشور تحت تاثیر 176 مضمون پایه و 23 مضمون سازمان دهنده و 4 مضمون فراگیر (1- توجه به فلسفه و مبانی رویکرد ریزوماتیک 2- تحول بنیادین در نظام برنامه ریزی درسی 3- نوآوری در اهداف و استراتژی های آموزش و تدریس 4- در نظر گرفتن ویژگی های فردی و عملکردی دانش آموزان) است. برای داشتن برنامه درسی مبتنی بر دانش ریزوماتیک می بایست بسترها و الزاماتی که در طراحی الگوی برنامه درسی مبتنی بر دانش ریزوماتیک شناسایی شدند مدنظر نظام آموزشی و برنامه ریزان درسی قرار گیرد.

هدف: این پژوهش با هدف شناسایی مولفه ها و شاخص های برنامه درسی مبتنی بر دانش ریزوماتیک در دوره ابتدایی انجام شد. روش شناسی: روش این پژوهش سنتزپژوهی بود. بنیاد نظری آن را مدل برنامه درسی «میلر» تشکیل داد. جامعه آماری شامل ۲۶ مقاله فارسی و انگلیسی طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲ هجری شمسی (۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ میلادی) بود. روش نمونه گیری به صورت هدفمند انجام شد و ابزار آن فرم محقق ساخته بود که روایی آن با ضریب لاوشه و پایایی با شاخص کاپا بررسی شد. تحلیل داده ها بر اساس مدل رابرتس و کدگذاری باز و محوری انجام شد. یافته ها: نتایج نشان داد در برنامه درسی مبتنی بر دانش ریزوماتیک در دوره ابتدایی، ۱۴ مولفه (تفکر شدن، پرسشگری و نقادی، خلق فضای یادگیری ریزومی باز، قدرت تخیل و استقلال فکری، تعامل گرا، غیرخطی، تسهیل گر، واقع گرا، منعطف و متنوع، تدریس ریزوماتیکی (خلاق و خودمختار)، تدریس در فضای مجازی، تفکر طراحی، رویکرد خودارزیابی، رویکرد عمل گرا) و ۳۹ شاخص دخیل هستند. بحث و نتیجه گیری: یافته ها نشان می دهد که برنامه درسی مبتنی بر دانش ریزوماتیک در دوره ابتدایی بر خلاقیت، تفکر انتقادی، محیط های یادگیری منعطف و استقلال فکری تأکید دارد. اجرای این برنامه می تواند به افزایش مشارکت دانش آموزان و ارتقاء تجربه یادگیری عمیق تر و معنادارتر منجر شود.