مفضل بن عمر

از مفضل بن عمر، متنی به نام «الوصیه» در دست است که شامل دو نوع سخن است: سخنان نویسنده و احادیث امام صادق (ع). همه این متن یا تنها احادیث آن از قرن دوم تا پنجم هجری در میان محدثان دست به دست می شده است. این متن از آثار مفقود به شمار می رود که به صورت مستقل وجود نداشته، حتی دست نویسی از آن نمانده است. نوشتار پیش رو به بازیابی اثر یاد شده در کتب فهرست و آثار روایی، به ویژه الکافی و نیز اعتبارسنجی آن با روش قدما پرداخته است. روش این نوشته کتابخانه ای است که بر اساس داده های سندی و متنی به تحلیل سند و متن می پردازد.  

مفضّل بن عمر یکی از راویان مهم عصر امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) و از اصحاب و یاران ایشان است که اختلاف رجالیان متقدم و متاخر در توثیق و تضعیف او، وی را به یکی از روات بحث برانگیز و مورد اختلاف در تاریخ حدیث شیعه تبدیل کرده است. ادعای گرایش و تمایل مفضّل به ابوالخطّاب و رهبری فرقه ای منشعب شده از جریان خطّابیه به نام مفضّلیه خطّابیه، از جمله علل اصلی جرح و تضعیف او به شمار می آید. مقاله پیش رو صحت و سقم این ادعا را مورد بررسی قرار داده و با واکاوی و تحلیل برخی از روایات، اقوال متکلمان و ملل نویسان فریقین درباره مفضّل و فرق منسوب به او یعنی مفضّلیه خطّابیه و مفضّلیه موسویه، ابوالخطّاب و جریان خطّابیه به این نتیجه رهنمون شده است که این ادعا و اتهام از جهات گوناگون تاریخی و حدیثی غیر قابل پذیرش و مورد خدشه است.