انیس الطالبین و عده السالکین

انیس الطالبین و عدهالسالکین از کتب عرفانی مهم قرن هشتم است که در شرح مقامات و اقوال خواجه بهاءالدین محمد نقشبند، بنیان گذار سلسله نقشبندیه، اندکی پس از درگذشت او به رشته تحریر درآمده است و با فاصله کمی پس از تألیف، تلخیصی از آن، صورت گرفته است. این مقاله بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که چرا از این اثر تحریری مختصر فراهم آمده است. ازآنجاکه متن مفصل انیس الطالبین به چاپ رسیده ولی متن مختصر آن هنوز منتشر نشده است، نگارندگان پیش از چاپ متن مختصر، بر اساس نسخ خطی موجود از آن و نیز متن چاپی تحریر مفصل، به مقایسه آن ها پرداخته و کوشیده اند تا تفاوت های دو تحریر انیس الطالبین و عده السالکین را نشان دهند. در پژوهش حاضر نخست به جایگاه مؤلف و اثر پرداخته شده و پس از آن با به دست دادن نمونه های متنی و جداول مقایسه ای، تفاوت این دو تحریر از جنبه های مختلف بررسی شده است. نتیجه بررسی دو تحریر این است که متن مختصر صرفاً، تلخیصی از متن اصلی نیست؛ بلکه مؤلف تحریر مختصر با کاستن و افزودن و تغییر در عبارات، جملات و حکایات کتاب، تألیف مستقلی از این اثر فراهم آورده است. ازاین رو تصحیح، انتشار و پژوهش درباره تحریر مختصر به مثابه اثری مستقل ضروری است.

پژوهش های گونه شناسی زبانی، درباره آثار دوره های مختلف یا منطقه ای خاص، بر اساس دو اصل مهم به نتیجه خواهد رسید: نخست بسامد؛ یعنی واژه یا عبارت در دیگر متون آن حوزه جغرافیایی نیز به همین شکل به کار رفته باشد و شواهد متعدد از متون مختلف این ادعا را ثابت کند، و دوم به کار نرفتن این واژه ها و عبارات در متون حوزه های جغرافیایی دیگر که تمایز متن را مشخص می کند. پژوهش حاضر به بررسی چند واژه از تحریر مختصر انیس الطالبین و عدّه السالکین با هدف گونه شناسی زبانی پرداخته است. این متن متعلق به فرارود است و تأثیر گویش آن منطقه در آن آشکار است. از این رو پژوهش درباره تعدادی از واژه های این متن و مقایسه آن با دیگر متونی که در فرارود تألیف شده، اهمیت احاطه بر دانش گونه شناسی زبانی در شناخت و فهم دقیق کلمات و عبارات متن را بر ما آشکار می کند. این مقاله نشان می دهد که واژه هایی در این متن به کار رفته که شواهدی از آن ها فقط در دیگر متون فرارودی آمده و گاه در فرهنگ ها هم معنای صحیحی از آن واژه ارائه نشده است.