زیرساختهای شهری

امروزه شهرسازی زیرزمینی، استفاده از تمامی قابلیتهای زیرزمین، به عنوان ثروتی دست نخورده، برای تامین نیازهای فضایی و عملکردی، حل مسایل زیست محیطی، ترافیکی، توسعه زیرساخت های شهری، افزایش پایداری و کارایی شهرها و مراکز شهری، استفاده میباشد. نیاز حیاتی شهرها به زیرساخت های شهری و نیز آسیب پذیری شهرهای بزرگ بویژه مراکز این شهرها در مواقع بحرانی از طرفی و حساسیت آنها را مضاعف مینماید. هدف این مقاله مطالعه قابلیت های شهرسازی زیرزمینی از دیدگاه پدافند غیرعامل و ایجاد شهر ایمن است که با روش تحقیق تحلیلی و بررسی موردی نمونه هاست. فضاهای زیرسطحی با دارا بودن قابلیت های مثبتی از قبیل ثبات دمایی، مخفی بودن، استحکام و مقاومت باال، میتواند با جایدهی زیرساخت های شهری و انسانها بویژه در سوانح و مواقع بحرانی در کاهش آسیب پذیری شهرها و مراکز آنها مفید واقع شوند.تحقیق حاضر ضمن بررسی سوابق جهانی و ایرانی استفاده از فضاهای زیرسطحی، به مطالعه قابلیتهای این فضاها از دیدگاه پدافند غیرعامل میپردازد.فضاهای زیرزمینی به عنوان فضاهایی با فرصت ها و تعدیدهای متعدد پیشروی شهر و توسعه شهری قرار دارد که با نگرشی جامع و در نظرگرفتن تمامی جوانب ایمنی و امنیتی میتواند به ارتقای ایمنی شهر کمک نماید. شهرسازی زیرزمینی با جبران کمبود فضا در شهرهای بزرگ و حل مسایل ترافیکی و زیست محیطی، با فراهم نمودن فضاهای ایمن و امن، پایداری و تابآوری شهر را ارتقا بخشیده و میتواند در راستای اهداف پدافند غیرعامل بکار گرفته شود. با توجه به قرارگیری ایران بر روی کمربند زلزله؛ بویژه کلان شهرهایی همچون تهران، توسعه فضاهای زیرسطحی با لحاظ ملاحظات پدافندغیرعامل می تواند ضمن پاسخ دهی به برخی نیازها و مسایل شهری، مکان هایی امن در برابر سوانح و بحران ها برای شهروندان فراهم آورد.

افزیش تراکم جمعیتی، پتانسیل آسیب پذیری شهرها را در برابر تهدیدات ناشی از بحران های طبیعی و انسان ساخت افزایش می دهد. بنابراین، به منظورکاهش پیامدهای متصور این تهدیدات، می بایست برنامه ریزی و اقدامات مقابله ای متناسب پیش بینی گردد. این مقاله با هدف ایجاد یک رویکرد سیستماتیک در مورد تاب آوری شهری برای ارتقاء توانایی عملکرد شهرها در برابر حوادث و عدم تعادل های سیستم های شهری به مرور سیستماتیک مفاهیم، ابعاد، مولفه ها، شاخص ها، چالش ها و فرصت های روش های ارزیابی، تاب آوری شهری پرداخته که درنهایت، کمبود ابزار و روش برای ارزیابی تاب آوری، بعنوان یک چالش و فرصت اصلی برای توسعه آتی مطالعات جامع در مورد تاب آوری شهری، شناسایی شد بطوریکه این مطالعات امکان شناسایی موثرترین اقدامات برای افزایش مقاومت در برابر سیستم های مختلف شهری را فراهم می کند.

فضاهای زیرزمینی یا زیرسطحی فضاهایی هستند که تمام یا درصدی از کالبد آنها در زیرزمین ساخته شده باشد این گونه فضاها در طول تاریخ با فرمها و اهداف گوناگون از جمله امنیتی، ناسازگاری آب و هوا، حفظ و نگهداری محصولات، عمر بیشتر ساختمانهای زیرزمینی، کمبود فضا، کاهش آلودگی و ... مورد استفاده قرار گرفته اند. بررسی سوابق استفاده از فضاهای زیرزمینی در دوران گذشته و معاصر نشان می دهد که این فضاها در گذشته دارای کاربری های متنوع: مسکونی، مذهبی، انباری بوده اند. روستاهای زیرزمینی به جای مانده در چین و تونس نشان می دهد که فضاهای زیرسطحی با کارکرد سکونتی و به دلایل اقلیمی و امنیتی شکل گرفته اند، اما امروزه فضاهای زیرزمینی با رویکردی متفاوت در زمینه های حمل و نقل، شبکه دسترسی پیاده زیرزمینی، ذخیره سازی، تاسیسات زیرساختی شهری، معدن سازی و ... استفاده می شود. از نمونه های معاصر فضاهای زیرسحطی می توان به فضاهای ایجاد شده در کشورهای کانادا، فرانسه، ژاپن، چین اشاره داشت که با کارکردهای مختلط حمل و نقل، تجاری، مسکونی و خدماتی با در نظر داشتن اهداف متنوعی از قبیل رفع کمبود های فضاهای روی سطح،کاهش آلودگی های زیست محیطی، مقابله با شرایط اقلیمی نامناسب، افزایش ایمنی و امنیت احداث شده اند. هدف این نوشتار معرفی فضاهای زیرزمینی، ابعاد، جنبه ها و فواید استفاده از آنهاست که با روش تحقیق توصیفی_تحلیلی و تاریخی و بررسی نمونه های موردی انجام شده است. فرض پژوهش حاضر این است که رویکرد توسعه زیرسطحی می تواند راه کار مناسبی برای حل نیازها و مسائل شهری معاصر بدون تخریب میراث فرهنگی و آسیب زدن به محیط باشد.