حسین بن سعید اهوازی

این مقاله به بررسی رابطه دنیا و زهد بر اساس کتاب الزهد حسین بن سعید اهوازی می پردازد. این دو مفهوم در دو سوی معنایی، مقابل هم، قرار دارند و کمتر می توان هم پوشانی عملی میان این دو یافت. در ادبیات روایی شیعه در عین مذمت دنیا توصیه به زهد شده است و عموما محدثین در آثار خود تقابل این دو مفهوم را بیان کرده اند. در این میان اما به نظر می رسد می توان رویکرد دیگری در تفاهم معنایی زهد و دنیا، بر اساس میراث روایی شیعه، تبیین کرد که نشان هایی از آن در کتاب معروف الزهد حسین بن سعید قابل رصد است. این مقاله به پاسخ این پرسش پرداخته است که حسین بن سعید در کتاب الزهد چه نظری در رابطه با زهد و دنیا داشته است؟ بررسی «الزهد» این فرضیه را تقویت می کند که حسین بن سعید بر خلاف نگاه عموم محدثین شیعی تفاهمی عملی میان زهد و دنیا را قائل است. با تحلیل مضمونی متن کتاب الزهد این نتیجه دست یافتنی شد که زاهد می تواند در عین دنیاپذیری و کنترل امیال دنیاخواهانه در چارچوب زیستی زاهدانه نیز طی طریق کند. او گفتمانی اجتماعی از دنیا ارائه می دهد که قابل جمع با زیست زاهدانه می باشد.

حسین بن سعید اهوازی از شخصیت های شاخص سده دوم هجری، صاحب روش نوینی در جامع نگاری است؛ به گونه ای که کتاب ها و شیوه ایشان در تدوین کتب، الگو و ملاک سنجش کتب مؤلفان قرار گرفته است. این پژوهش در تلاش است با روش اکتشافی، ضمن بررسی روایات حسین بن سعید در کتاب کافی که یک اثر جامع فاخر شیعی در سده چهارم و از کتب اربعه شناخته می شود، میزان تأثیرپذیری شیخ کلینی از حسین بن سعید را در دو جهت ساختاری و محتواییِ تدوین کتب اثبات کند. پس از بیان اینکه کلینی حدود یک بیست وسوم کتابش را به واسطه 17طریق معتبر از حسین نقل کرده که نشان از اهتمام جدّی وی به جایگاه علمی و شخصیت ایشان دارد، برای اثبات تأثیرپذیری ساختاری، تعداد و عناوین کتب دو محدّث را مقایسه کردیم. بااینکه در نگاه اولیه، در تعداد کتاب هایشان اختلاف داشته و در عناوین کتب، اشتراکات کمتری دارند؛ اما با نگاه محققانه اثبات کردیم که هر دو در تعداد کتاب دارای 32 کتاب و در عناوین، صاحب 19عنوان مشترک اند. همچنین شیخ کلینی در گستردگی موضوعات روایاتش که ما در چهار موضوع فقهی، اعتقادی، اخلاقی و تفسیری دسته بندی کردیم، تابع شیوه تدوین حسین بن سعید بوده و با توجه به اینکه هدفش، نقل روایات صحیح است، در 56 باب، اولین روایت و در 26 مورد، عنوان باب را دقیقاً از همان روایات ایشان، انتخاب کرده که نشان می دهد وی در انتخاب محتوای کتابش هم، تحت تأثیر روش نوآورانه حسین بن سعید بوده است.