دیوید بیتهام

سینما به عنوان یک هنر رسانه، هم بازتاب واقعیت های جامعه است و هم می تواند نقشی جریان ساز داشته و تأثیرات اجتماعی ایجاد کند. از سوی دیگر، مسئله مشروعیت، موضوعی مهم در جامعه شناسی سیاسی و مباحث قدرت محسوب می شود. سینما این ظرفیت را داراست که در راستای افزایش مشروعیت نظام حاکم عمل کند و یا موجب مشروعیت زدایی از قدرت مستقر گردد. ما برآنیم تا با استفاده از نظریات صاحب نظران حوزه مشروعیت و خصوصاً دیوید بیتهام و مبتنی بر روش تحلیل محتوای کیفی، مقولات و مفاهیم مطرح در دو رویکرد مشروعیت بخش و مشروعیت زدا را در سینمای ایران شناسایی کنیم و رویکرد غالب را تشخیص دهیم. برای نیل به هدف پژوهش، 13 فیلم مورد تحلیل قرار گرفته است: سه فیلم پرفروش و دو فیلم برگزیده در جشنواره فیلم فجر در سال های 1390 الی 1392. عناصر رویکرد مشروعیت بخش از این قرارند: حقانیت نظام، وحدت ملی، دفاع مقدس، خانواده گرایی و مقابله با استکبار جهانی. برخی از عناصر رویکرد مشروعیت زدا عبارت اند از: ناکارآمدی و فساد نظام، بی عدالتی قضایی، فقدان آزادی، ضعف جامعه مدنی، عدم حمایت از حقوق زنان، مهاجرت، ضدیت با جنگ، پوچ گرایی، اخلاق سکولاریستی. در مجموع، تنها در دو فیلم، غلبه با رویکرد مشروعیت بخش بوده و می توان نتیجه گرفت که رویکرد حاکم بر سینمای معاصر ایران، رویکرد مشروعیت زداست.

کتاب ماکس وبر ونظریه سیاست مدرن نگارش دیوید بیتهام به عنوان مهم ترین متن در باب اندیشه سیاسی ماکس وبر با توجه به لزوم نقد بویژه در گستره معارف سیاسی در این نوشتار به اختصار مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. این کتاب که با شیوه ای تحلیلی وبا نگاه تاریخی جامع ترین گزارش را از نظریه سیاسی وبر به دست می دهد، به اختصار به بررسی دغدغه محوری وبر نسبت به دورنمای پارلمان خواهی لیبرال در جوامع اقتدار طلب در عصر سیاست توده ای و سازمانهای دیوان سالارانه می پردازد و نشان می دهد که چگونه این دغدغه او را به جانب بازنگری در نظریه دموکراسی کشانده است. این اثر راهنمایی بسیار معتبر درباره فلسفه سیاسی ماکس وبر است و با آنکه نسبتاً دارای ساختار منطقی بوده، ازمتنی نسبتا قابل فهم برخوردار است و از پیچیدگی، طمطراق وثقل ادبی به دور بوده و رویکردی بیطرفانه بر آن حاکم است. اما همچون هر اثر علمی دیگر بی نیاز از نقد نمی باشد. از این رو در این نوشتار بر اساس معیارهای منطقی و نگارشی مورد بررسی قرار گرفته و حتی الامکان سعی شده است محاسن و کاستی های آن به دور از پیش داوری و بافتن در تاریکی بیان شود.

مهم ترین بناهای ایلخانان در پایتخت های ایشان، باوجود قرارگیری در دسته ی بناهای مذهبی، سترگ، رفیع و شاهانه ساخته شده اند. منابع تاریخی نیز حکایت از این دارد که شکل نهایی آثار شاخص را خواست سلاطین و دربار تعیین می کرده است. هدف اصلی پژوهش شناسایی رابطه ی گفتمانی بین آثار معماری شاخص این دوره و ارکان اصلی قدرت بوده و در این راه از نظریه مشروع سازی قدرت دیوید بیتهام بهره گرفته می شود. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی و نوع کیفی و تاریخی، به تبیین عملکرد گفتمانی و مصادیق ارکان اصلی قدرت در آثار معماری موردمطالعه می پردازد. نتایج حاکی از بازتاب عناصر قدرت ساز در مجموعه بناهای معماری ایلخانان و تطبیق مفاهیم این آثار با نظریه ی مشروع سازی قدرت بیتهام است؛ ایجاد رصدخانه مراغه به عنوان مرکز بسیاری از علوم و کاخ ایلخانی تخت سلیمان باهدف همبستگی با فرمانروایان ساسانی به عنوان سطح اول مشروع سازی قدرت و احداث معابد بودائی، کلیساها و مساجد، هم زمان با کشمکش و تضاد دائمی فرقه های رایج، خود نمونه ای از عدم توفیقات ارغون و جانشینانش در ادامه ی رویکردهای مشروعیت طلبی، در سطح دوم می باشد. پیوند ارکان اصلی قدرت در عهد مسلمانی ایلخانان در سطح سوم مشروعیت در مهم ترین بناهای شاهانه ی این دوره شامل شنب غازان (مصداق پیوند قدرت سیاسی و مذهب)، ربع رشیدی (مصداقی از قدرت مذهبی و علمی)، ارگ علیشاه و گنبد سلطانیه (مصادیقی از پیوند تمامی ارکان قدرت با سازماندهی بناهایی از قبیل مساجد جامع و خانقاه، دیوان حکومتی، بازارها و راه های تجاری در یک نظام ساختاری)، نشانگر بازتاب گفتمان غالب جامعه ایلخانی در اصول معماری و شهرسازی این دوره است.